Yazımızda Türkiye’nin yeni hükumet sistemi olan Cumhurbaşkanlığı Hükumet Sistemine geçiş süreci incelenecektir. Ayrıca yeni sistemin ilk kabinesi ve bazı Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri de gündeme gelecektir.Yazımızda kronolojik bir düzen izlenmiş ve 3(üç) sayfa şeklinde hazırlanmıştır.
Hükumet sistemleri bir ülkenin hükumet etme sürecindeki yol haritasını belirleyen yegane yoldur.Her devlet sistemini seçmekte özgürdür.1
Hükumet Sistemleri üzerinde çokça düşünülerek ortaya konmalıdır.Sistemin topluma uygunluğu,dünyadaki iyi ve kötü örnekleri beraber incelenerek halkın huzuruna çıkarılmalıdır.2
Bir sistem bir yerde çok iyi işliyor olabilir.Ancak bu durum her ülkede ilgili sistemin çok doğru sonuçlar üreteceği anlamına gelmemelidir.Örneğin Parlamenter Sistem İngiltere’de sorunsuz işlerken, Türkiye’de çok da verimli bir görünüme sahip olduğu söylenemez.Keza Başkanlık Sistemi ABD’de başarılı sonuçlar vermekle birlikte diğer bazı ülkelerde sıkıntının kaynağıdır.Kemal Gözler’in3 de belirttiği gibi her sistemin olumlu ve olumsuz yanları vardır.Her sistemden her ülkede aynı reaksiyonu beklemek pek de akla uygun düşmemektedir. Önemli olan topluma uygun olan sistemi ortaya koymaktır.
Birçok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de belli aralıklarla ülkedeki hükumet sistemi eleştirilmiş,değiştirilmek istenmiş veya savunulmuştur.
İlk olarak 1970’li yıllarda sistem tartışmaları başladı.4
1990’lı yıllarda Cumhurbaşkanı Özal Cumhurbaşkanı seçildikten sonra başkanlık sisteminin Türkiye için uygun olacağını dillendirmiş ancak Cumhurbaşkanı olduktan sonra bırakmak zorunda kaldığı partisinden bu konuda destek görememiştir.
Burhan Kuzu anlatıyor: “Özal cumhurbaşkanıyken beni çağırdı. ‘Bu makamı bırakıyorum. Sıkıldım, burası bana göre değil. Dar geldi … Hocam Balkanlar’a gidiyorum, oradan Kafkaslar’a geçeceğim. Sen hazırlığını yap. Parti kuruyorum, seni listeme aldım’ dedi. Ben de yaptım. Ama Balkanlar’a, Kafkasya’ya gitti, geldi ve vefat etti. Konuşmadan üç hafta sonra. Önce parti kuracaktı. Güçlü gelirse başkanlık modelini düşünüyordu.”
Daha sonra Cumhurbaşkanı olan Demirel de Başkanlık Sistemini dillendirse de destek bulamamıştır.
Uzun bir süre sistem tartışması yaşanmamıştır.
Peki Cumhurbaşkanlığı sistemine geçişe sebebiyet veren asıl gelişme nedir?
Hiçbir sistem veya gelişme bir anda ortaya çıkamaz.Mutlaka bu gelişmelerin ortaya çıkmasında bir takım etkenler rol oynayacaktır. Kanaatimce Cumhurbaşkanlığı Hükumet Sistemine zemin hazırlayan gelişme “367 krizi”dir.
2007 yılında Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer’in görev süresi doldu. AK Parti Abdullah Gül aday gösterdi. Ve Abdullah Gül TBMM’de 357 oy alınca CHP Anayasa Mahkemesi’ne başvurdu.
CHP, anayasada belirtilen cumhurbaşkanlığı için 367 oy şartının aynı zamanda toplantı yeter sayısı olduğunu savundu ve Gül’ün seçildiği oturumda TBMM Genel Kurulu’nda bu kadar milletvekili bulunmadığı görüşünü dile getirdi.
Anayasa Mahkemesi bu “367 iddiasını” yerinde görerek iptal kararı aldı.Bu karar Anayasal temelden uzak olmakla birlikte siyasi güdülerle alınmış bir karar olarak tarihe geçti.İptal kararının ardından AK Parti erken seçim kararı aldı ve %46.58 oy ile güç tazeledi.Genel seçimlerin ardından 21 Ekim 2007’de Anayasa Değişikliği halkın onayına sunulmuş ve %70’e varan evet oyuyla kabul edilmiştir.Bu değişikliklerle “cumhurbaşkanının halk tarafından 5 yıllığına seçilmesi ve ikinci bir dönem için yeniden seçilebilme imkanı” getirilmiştir.(Ayrıca her koşulda toplantı yeter sayısı üye tamsayısının 1/3 üne tekabül eden 184 sayısıyla sabit tutulmuştur.)
Böylece Parlamenter Sistemden ilk büyük uzaklaşma yaşanmış ve Cumhurbaşkanlığı Hukümet Sistemine zemin hazırlanmıştır.
Ülkemizde 2007 Anayasa Değişikliği ile Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi kabul edilmiştir. Ancak değişikliklerde yürütmenin yapısı değişmediği için başkanlık sistemi kurulmuştur diyemeyiz.Bazı Anayasa Hukukçularının savunduğu görüş, ülkemizde bu değişikliğin yarı başkanlık sistemine yol açtığıdır.Bu değişiklik 10 Ağustos 2014 yılında yapılan Cumhurbaşkanlığı seçiminde ilk defa uygulandı.(Aşağıda değinilecektir.)
Dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan arzusunun Başkanlık Sistemi olduğunu ifade etmiştir.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan 10 Ağustos 2014 Cumhurbaşkanlığı seçimleri propaganda sürecinde sık sık alışıldık bir Cumhurbaşkanı olmayacağını söylemiş ve seçim sonucu Türkiye’nin 12.Cumhurbaşkanı olmuştur.
28 Ağustos’ta TBMM’de yemin eden Erdoğan Cumhurbaşkanlığı görevine başlamıştır.
28 Ağustos 2014’te hükümet sistemimiz değişmiştir. Çünkü bu tarihte ülkemizde ilk defa bir cumhurbaşkanı halk tarafından seçilip göreve başlamıştır. Bu tarihten itibaren yarı-başkanlık sistemine yakın bir sistem göze çarpmaktadır.
19 Ocak 2015 günü Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan o tarihe kadar 17 kez kullanılmış olan Cumhurbaşkanının Bakanlar Kuruluna Başkanlık etme yetkisini kullanmış ve etkili bir Cumhurbaşkanı olmak istediğini göstermiştir.
(Turgut Özal 7, Kenan Evren 4, Cemal Gürsel, Fahri Korutürk ve Süleyman Demirel 2‘şer kez bu yetkilerini kullanmıştır.)
15 Temmuz 2016’da Türk Silahlı Kuvvetlerinde asker kıyafetli teröristler ayaklandı ve halkın devletine sahip çıkmasıyla darbe girişimi bastırıldı.5
Türkiye’deki hukumet sistemi tartışmaları 11 Ekim 2016 tarihinde Devlet Bahçeli’nin çağrısı ile alevlenmiştir.AK Parti’nin başkanlık sistemiyle ilgili teklifini Meclis’e getirmesini isteyen MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli, bu konuda Meclis’in ve Türk milletinin kararını saygıyla karşılayacaklarını söyleyerek yeşil ışık yakmıştır.
Bahçeli, ayrıca şunları söyledi:
“Bize göre, bilhassa 15 Temmuz’dan sonra bu ihtiyaç acil bir hal almıştır. Türkiye’de hiçbir şey, 14 Temmuz’daki gibi olmayacak, olamayacaktır. Milletimizin yeni bir soluğa, yeni bir hukuki mutabakata yönelik çağrı ve talebi hissedilir ölçüde fazladır. Bunu görmezden gelemeyiz, kulağımızın üstüne yatamayız.”
Bu gelişmelerin ardından AK Parti ile MHP arasında bir komisyon kurulmuş ve çalışmaların ardından paket önce mecliste görüşülmüş 330 sayısını geçmekle birlikte 367 sayısına ulaşmadığı için halkın huzuruna çıkarılmıştır.
16 Nisan 2017 günü gerçekleşen referandumda %51.4 evet oyuyla Anayasa değişikliği kabul görmüştür.
Anayasa değişim paketinin maddeleri çoğunlukla ilk milletvekili ve Cumhurbaşkanı seçimlerinde yürürlüğe girmesi planlandı.
Değiştirilen hükümlerin bazıları ise kesin sonuçların ilanından sonra yürürlüğe girdi. Örneğin 101 inci maddenin son fıkrasında yer alan “Cumhurbaşkanı seçilenin, varsa partisi ile ilişiği kesilir” ibaresinin ilgası..
Bu değişiklikle birlikte AK Parti’de önemli bir değişim yaşanmış ve kurucu lider Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan önce 979 günlük hasrete son vererek partisine dönmüş daha sonra da 21 Mayıs 2017’de Genel Başkan olmuştur.ve Türkiye tam olarak Parlamenter Sisteme veda etmiştir.6
Erdoğan’ın yeniden genel başkan olmasıyla birlikte partide değişimin başlayacağı sinyali verilmiştir. Cumhurbaşkanı Erdoğan Türk siyasi tarihimize “metal yorgunluğu” terimini eklemiş ve birçok ilde belediye başkanları istifaya davet edilmiştir.Bu illerin arasında elbette İstanbul ve Ankara Belediyelerinin de olması dikkat çekicidir.
istanbul, Bursa ,Balıkesir, Ankara gibi illerin belediye başkanları istifa etti.
8 Kasım 2017’de Bahçeli “Yüzde 10’luk seçim barajı düşürülmeli” dedi.7 Çözüm olarak ittifak yasası çıkarıldı.Baraj düşürülmedi.
AK Parti Grup Başkanı Binali Yıldırım ile MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli’nin imzasını taşıyan 26 maddelik ittifak teklifi, AK Parti ve MHP milletvekillerinin oluşturduğu ortak komisyon tarafından 21 Şubat 2018’de TBMM Başkanı İsmail Kahraman’a sunuldu.
17 Nisan 2018’de MHP Lideri Bahçeli TBMM grup toplantısında erken seçimin gerektiğini ve MHP’nin erken seçim tarihi önerisinin 26 Ağustos 2018 olduğunu belirtti.
Cumhurbaşkanı Erdoğan yaptığı istişareler sonucu 24 Haziran 2018 tarihinin uygun bir tarih olduğunu ifade etti.
Meclis toplandı ve erken seçim kararı alındı:
10 Mayıs 2018 tarihinde meclis Bakanlar Kurulu’na olağan dönem KHK’sı çıkarma yetkisi verdi.
İlgili yetki kanunu(6771 sayılı kanunla Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında yapılan değişikliklere uyum sağlanması amacıyla çeşitli kanun ve kanun hükmünde kararnamelerde değişiklik yapılması konusunda yetki ) 18 Mayıs’ta Resmi Gazetede yayımlandı.
İlgili yetki kanunu(7142 sayılı) ilk olarak 4 Temmuz 2018’de kullanıldı ve 698 sayılı KHK yayımlandı.
04.07.2018 tarihli 698 sayılı “477 SAYILI KANUN İLE BAZI KANUNLARDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASI HAKKINDA KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME” Cumhurbaşkanlığı Hükumet Sistemine geçiş için kanunlarda yapılan “Bakanlar Kurulu/ Başbakan/ Başbakanlık atıflarını Cumhurbaşkanı/ Cumhurbaşkanlığı” olarak değiştirmiştir.
Yani yetkiler sistemin yapısı gereği Cumhurbaşkanına devredilmiştir.Bu durumu eleştirmek Cumhurbaşkanlığı Hükumet Sistemini tam olarak anlamamakla ilişkilidir.
Yeni sistemin şartlarına uymak için(tempori servire) 698 sayılı kanun hükmünde kararname zaruridir.
698(477 Sayılı Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname) ,699( Cumhurbaşkanı Seçimi Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname),700 (Anayasada Yapılan Değişikliklere Uyum Sağlanması Amacıyla Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname) ,702 ( Nükleer Düzenleme Kurumunun Teşkilat ve Görevleri ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname) , 703 (Anayasada Yapılan Değişikliklere Uyum Sağlanması Amacıyla Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname) sayılı KHK’lar Cumhurbaşkanlığı Hükumet Sistemine geçiş için yayımlanmış olağan dönem KHK’lardır. Ve Türk hukuk sisteminin son KHK’sı 703 sayılı KHK’dır.
04 Temmuz 2018’de YSK kesin seçim sonuçlarını açıkladı.Buna göre;
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan,yüzde 52,59 alarak Cumhurbaşkanı seçildi.
Muharrem İnce yüzde 30,64 oya ulaştı.
Meral Akşener yüzde 7,29 oy aldı.
AK Parti yüzde 42,56 oyla parlamentoda 295, milletvekili kazandı.(4 vekil bakan olarak atandığı için vekillik sıfatını kaybetti.1 vekil Büyük Birlik Partisine geçti. Güncel sayı : 290)
CHP 22,65 oyla 146, milletvekili kazandı.( Saadet Partili 2 vekil istifa etti. Güncel sayı: 144 )
HDP yüzde 11,70 oyla 67, milletvekili kazandı.
MHP yüzde 11,10 oyla 49, milletvekili kazandı.
İYİ Parti yüzde 9,96 oyla 43 milletvekili kazandı.(1 vekil Demokrat Partiye geçti.Güncel sayı: 42)
07 Temmuz’da TBMM’de milletvekili yemin töreni yapıldı.Oturumu eski Merkez Bankası Başkanı Durmuş Yılmaz yönetti.
09 Temmuz’da Cumhurbaşkanı Erdoğan yemin etti ve Türkiye Cumhurbaşkanlığı Hükumet Sistemine geçti.
10 Temmuz’da 1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi yayınlandı.
10 Temmuz’da Resmi Gazete’de yayımlanan 09 Temmuz tarihli 1 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile de Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanların atamaları yapıldı.(9 Temmuz’da Cumhurbaşkanı ,Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanları kamuoyuna duyurmuş idi)
Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanlar 10 Temmuz’da yemin ederek göreve başladı.
Erdoğan ilk vekaleti Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat OKTAY’a verdi:
Yeni sistem atama ve kararlar ile ilerlemeye devam ediyor…
Bir inceleme yazısıdır.
Okuduğunuz için teşekkür ederim.
Yorum ve görüşleriniz için: yamac-dogan@hotmail.com
Kaynakça
1-2:DOĞAN,Yamaç “Cumhurbaşkanlığı Hükumet Sistemine Giriş” (mornota.com)
3:GÖZLER,Kemal “Anayasa Hukuku Genel Teorisi”
4- Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. DOĞAN,Yamaç ” Millet İhanete Dur Dedi: 15 Temmuz” (mornota.com)
5- KUZU,Burhan “Her Yönüyle Başkanlık Sistemi”
6-DOĞAN,Yamaç “Cumhurbaşkanlığı Hükumet Sistemi” 2.Bölüm (yayınlanmamış eser)
7-DOĞAN,Yamaç “Seçim Barajı Hakkında Mülahazalar” (mornota.com)