ÖZET
Seçim sistemleri, hükümetlerin seçilmesine doğrudan doğruya etki eden bir unsurdur. Aynı oy oranının farkı seçim sistemleriyle hesaplanması durumunda farklı sonuçlar ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla seçim sistemlerinin belirlenmesinde, temel etmen devlet rejimleri kadar, anayasayı oluşturan iradenin siyasi tercihleridir. Bu çalışmada Nispi ve Çoğulcu temsil sistemleri incelenmiştir.
İçindekiler:
Sayfa 1: Seçim Sistemleri, Çoğunluk Temsil Sistemi
Sayfa 3: Seçim Sistemlerinin Seçmen İradesine Etkisi ve Sonuç
1. Seçim Sistemleri
Seçim; bir kamu görevini yürütecek kişi veya kurulun, ilgili seçmenlerce, çok sayıda aday arasında yapılacak tercihlerle belirlenmesi demektir.1 Demokratik rejimlerde yönetim yetkisinin kaynağı, dolayısıyla meşruiyetin temeli seçimlerdir. O nedenle çok partili demokrasilerde parlâmento seçimlerinin amacı, her şeyden önce, belirli bir süre için ülkeyi hangi parti veya partilerin yöneteceğini, başka bir deyişle, hükümeti hangi parti veya partilerin kuracağını; hangi parti veya partilerin muhalefet olarak denetim görevi yapacağını belirlemektir.2
Parlamentonun belirlenmesi için yapılacak seçimlerde kullanılan seçim sistemleri iki ana grupta ele alınabilir:3
1) Çoğunluk Sistemi,
2) Nisbi Temsil Sistemi.
Çoğunluk ve nisbi temsil sistemini seçim sonuçları üzerinden karşılaştırmadan önce bu iki sistemin temel ilkelerini ve uygulandığı ülkeleri belirtmek gerekir.
1.1 Çoğunluk Temsil Sistemi
Çoğunluk esasına dayanan seçim sistemleri adından da anlaşılacağı üzere bir seçim bölgesinde seçilecek adaylardan en çok oyu alan adayın seçilmesidir. Bu sistemin uygulanmasında farklı yöntemler vardır.4 Bunlardan en yaygını, İngiltere, ABD, Kanada, Yeni Zelanda ve Hindistan’da uygulanan tek-turlu basit çoğunluk sistemidir.5 Bu sistem, adı geçen tüm ülkelerde halen tek-isimli seçim çevreleriyle birlikte uygulanmaktadır. Tek-turlu basit çoğunluk sisteminde bir seçim çevresinde en çok oy alan aday, seçimi kazanmış olur.6 İki-turlu çoğunluk sisteminin tipik örneği, Fransa Cumhuriyeti’dir. Gene tek-isimli seçim çevrelerinde uygulanan bu sistemde birinci turda, kullanılan geçerli oyların mutlak çoğunluğunu elde eden aday, seçimi kazanmış olur. Eğer birinci turda hiçbir aday mutlak çoğunluğu sağlayamamışsa, ikinci bir tur yapılır ve bu turda en çok oy alan aday seçimi kazanır.7 İkinci tura katılma hakkını, birinci turda en fazla oy alan iki parti lideri kazanır.
Çoğunluk sisteminin üçüncü alt tipi ise alternatif oy uygulamasıdır. Her seçim çevresinden bir adayın seçildiği sistemde seçmenler, seçime katılan adayları sıralayarak oylama yaparlar. Oyların yarısından bir fazlasını alan aday seçilir.8 Bu sistem Avustralya’da 20. yüzyılın ilk yıllarından günümüze farklı reformlar geçirerek uygulanmaktadır.9 Çoğunluk temsil sisteminin sağladığı faydalar ülke yönetiminde istikrar ve seçmen ve seçilen arasında doğrudan ilişki kurulmasıdır. Özellikle tek turlu seçim sisteminin uygulamasında genel olarak 2 parti görülmektedir. Bu durum muhalefeti güçlü kılsa da halkın temsil edilmesi sağlayacak alternatifleri azaltması sebebiyle temsilde adalet ilkesine aykırıdır.
1 Hikmet Sami Türk, Seçim, Seçim Sistemleri ve Anayasal Tercih, 2006, s.76
2 Hikmet Sami Türk, a.g.m, 2006, s.77
3 Murat Güvenir, Seçim Sistemleri ve Ülkemizdeki Uygulama, s.219
4 Müge Yüce, Seçim Sistemleri, Türkiye’deki Uygulamaları ve Ortaya Çıkan İktidar Yapıları, s.2
5 Bu sistem, dar bölge seçim sistemi olarak da bilinmektedir.
6 Ergun Özbudun, Seçim Sistemleri ve Türkiye, s.522
7 Ergun Özbudun, a.g.m, s.522
8 Müge Yüce, a.g.m, s.3
9 Bkz. Iain McLean, Australian Electoral Reform and Two Concepts of Representation, 2-12
