Yazımızda 7188 s. Kanun ile hukuk sistemimize dahil olan ve hukuk sistemimiz için alışılmadık bir kurum olan “seri muhakeme usulü” incelenecektir.
Yazımız beş (5) başlıktan oluşmaktadır:
• Genel Olarak
• Seri Muhakeme Usulü Kapsamındaki Suçların İncelenmesi
• Seri Muhakeme Usulünde Madde Bakımından Yetkili Mahkemenin Belirlenmesi
• Seri Muhakeme Usulünde Şüpheli-Zorunlu Müdafii-Savcı-Asliye Ceza Mahkemesi İlişkisi ve Usulün Yürüyüşü
• Özel Durumlar
1.Genel Olarak
Seri Muhakeme Usulü ceza yargılamasının hızlanması ve bazı haksızlık değeri daha az olduğu düşünülen suçların kovuşturma aşamasına taşınmadan şüpheli-zorunlu müdafi-savcı üçgeninde çözümlenmesini amaçlanmaktadır. Bu sayede ceza yargılamasındaki iş yükünün azaltılması ve devletin asli fonksiyonu olan adaletin gecikmesizin tesisi sağlanacaktır.
Fransa, Almanya gibi ülkelerin sistemleri incelenmiş, topluma en uygun sistemin tespitinden sonra kanunlaşma yoluna gidilmiştir. Özellikle de Fransız CMK mehaz kanun sayılabilecek özelliktedir. 1
Böylesine önemli misyonlara sahip seri muhakeme usulü gerekçenin 2 ifadesine göre şüphelinin daha az bir yaptırım beklentisiyle bu usulün uygulanmasını kabul etmesi üzerine başlayıp madde ve yer bakımından yetkili mahkeme tarafından talepnameye uygun şekilde hüküm kurulması ile sona erer.
Suç haberi alan savcı öncelikle ihbar veya şikayetin soyut veya genel nitelikte olup olmadığını incelemek zorundadır. Eğer savcı ihbar veya şikayetin soyut veya genel nitelikte olduğu ,herhangi bir araştırma yapmaksızın ihbar veya şikayet konusu eylemin suç oluşturmadığı kanaatinde ise 5271 s. CMK 158/6 uyarınca Soruşturma Yapılmasına Yer Olmadığı Kararı vermek durumundadır. CMK 158/6’da öngörülen şekilde bir durum olmadığı takdirde savcı kamu davası açmaya yeter şüphe oluşturacak delil olup olmadığı değerlendirecektir. Yapılan soruşturma neticesinde kamu davası açmak için yeter şüphe oluşturacak delil elde edemeyen yahut kovuşturma imkanının bulunmadığını gören savcı Kovuşturmaya Yer Olmadığı Kararı verecektir.
Yeterli şüphe gören Savcı uzlaştırma, önödeme, kamu davasının açılmasının ertelenmesi, seri muhakeme yollarına başvurma imkanı varsa bu yolları deneyecek, aksi halde iddianame hazırlayıp konuyu kovuşturma aşamasına taşıyacaktır.
Seri Muhakeme Usulüne başvurabilmek için gerekenler:
“Soruşturma evresi sonunda …kamu davasının açılmasının ertelenmesine karar verilmediği takdirde seri muhakeme usulü uygulanır“
1-Suç haberi alan savcının soruşturmaya yer olmadığı kararı veremeyecek olması
2-Elde delillerin yetersizliği sebebiyle kovuşturmaya yer olmadığı kararı veremeyecek olması
3-Kamu davası açılmasına yeter delillerin bulunması
4-İlgili suçun önödeme kapsamında olmaması 3
5-İlgili suçun uzlaştırmaya tabi suçlardan olmaması 4
(Suçun önödeme veya uzlaştırma kapsamında olmaması gerektiği sonucuna nasıl varıyoruz?)
6-Yapılan soruşturma sonucunda kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararı verilmemesi gerekir.5 Bu konuda maslahata uygunluk ilkesi sonucu savcıya takdir yetkisi verilmiştir. İlgili suç kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararı verilebilecek bir suç olsa bile savcı bu yola başvurmayıp kamu davası açmak adına iddianame düzenleyebilir.Eğer CMK 250/1’de sayılan suçlar söz konusu ise ve kamu davasının açılmasının ertelenmesi yoluna başvurulmamışsa diğer şartların da varlığı koşuluyla seri muhakeme usulü uygulanmak zorundadır.
7-İlgili fiilin CMK md.250/1’de sayılan suç tiplerinden biri kapsamında olması 6
8- Suç, seri muhakeme usulü kapsamında olsa bile Türk Ceza Kanununda yer alan; yaş küçüklüğü (madde 31), akıl hastalığı (madde 32) veya sağır ve dilsizlik (madde 33) hâllerinin mevcut olmaması
9- Resmi merciilere beyan edilmiş olup soruşturma dosyasında yer alan adreste bulunması
10-Yurt dışında bulunmaması veya herhangi bir nedenle kendisine ulaşılamaz olmaması
11-Seri muhakemesi usulüne davet edilip de davete icabet etmesi
Savcı sayılan on bir durumu inceleyecek ve seri muhakeme yoluna başvuracaktır.
Farazi örneklerle açıklamalara devam edelim:
- Tck md.264/1’de düzenlenen “ özel işaret ve kıyafetleri usulsüz kullanma” suçunu inceleyelim:7
S, X’in bu suçu işlediğine dair delillerle Isparta Cumhuriyet Başsavcılığına başvurur. Cumhuriyet Savcısı M, öncelikle CMK md.158/6’da öngörülen şekilde soyut veya genel nitelikte bir ihbarın bulunmadığı , yaptığı soruşturma neticesinde fiilin suç oluşturacak nitelikte olduğunu ve kamu davası açılması gerektiğini düşünür.Ancak M, suçun önödeme kapsamında olduğunu da bilmektedir. X hakkında önödeme yolunu işletir ve daha 4.adımda seri muhakeme usulüne başvurulamayacağı gerçeği ortaya çıkar.
- Tck md.141 vd.’da düzenlenen “hırsızlık” suçunu inceleyelim:
Bir Cuma gecesi kütüphaneden eve dönen Y, evinin kapısının açık olduğunu fark eder. Durumdan şüphelen Y hemen polisle iletişime geçer ve soruşturma açılır. Hırsızlık uzlaştırma kapsamında olduğundan Y ile hırsızlık şüphelisi F soruşturma aşamasında uzlaşır. Ve 5.adımda seri muhakeme usulüne başvurulamayacağı gerçeği ortaya çıkar.
- Tck md.183’de düzenlenen “gürültüye neden olma” suçunu inceleyelim:
Günde 11 saat çalışan Ö, eve gelip dinlenmek ister. Her seferinde üst komşusu B “İlgili kanunlarla belirlenen yükümlülüklere aykırı olarak, başka bir kimsenin sağlığının zarar görmesine elverişli bir şekilde gürültüye neden olmaktadır.” Bu durumda muzdarip olan Ö, Isparta Cumhuriyet Başsavcılığına konuyla ilgili şikayette bulunur.Cumhuriyet Savcısı O, konuyla ilgili yaptığı soruşturmada mezkur suç tipinin kamu davası açılmasının ertelenmesi kapsamında olduğunu tespit eder. O bu yola başvurursa seri muhakeme yoluna başvuramayacaktır.Ancak kamu davasının açılmasının ertelenmesi yoluna başvurmayacaksa seri muhakeme usulünü işletmek zorundadır.
- Tck md. 197’de düzenlenen “ parada sahtecilik” suçunu inceleyelim.
Kolay yoldan para kazanmanın yolunu arayan İ, sahte olarak Türk parası basmaya karar verir. Bu amaçla 100.000 tl değerindeki Türk parasını piyasaya sürer. Bundan haberdar olan B “sen bana ver, ben yayarım piyasaya” der ve 10.000 tl’yi kabul eder. Konu her nasılsa savcılığa gelir ve yapılan soruşturma sonucunda
-İ’nin işlediği iddia olunan fiilin 250/1 kapsamında bir suç olmadığı gerekçesiyle seri muhakeme yolu işletilemeyecektir.
-B ‘nin fiili hakkında kamu davasının açılmasının ertelenmesi yoluna başvurmayan Cumhuriyet Savcısı B hakkında seri muhakeme yolunu diğer şartların varlığı halinde işletmek zorundadır.
2- Seri Muhakeme Usulü Kapsamındaki Suçların İncelenmesi
Bu suçlar CMK md.250/1’de tahdidi olarak sayılmıştır.Daha hafif olduğu düşünülse bile bu suçlar hariç bir suç hakkında seri muhakeme usulü tatbik edilemeyecektir. 8
- TCK md.154 Hakkı olmayan yere tecavüz ( ikinci ve üçüncü fıkra)
154/1 uzlaştırma kapsamında olduğu için bilinçli olarak mezkur usulün kapsamı dışında görülmüştür.
- TCK md.170 Genel güvenliğin kasten tehlikeye sokulması
- TCK md. 179 Trafik güvenliğini tehlikeye sokma(ikinci ve üçüncü fıkra)
Seri Muhakeme Usulü ilk olarak 179.madde için uygulanmıştır.
Cumhuriyet Savcısı Metin Ünal adına iletilen daveti kabul eden sanık E.Ç’e hakkında ‘ alkol ve uyuşturucu madde etkisinde araç kullanma’ suçundan 3 aydan 2 yıla kadar hapis istemiyle yürütülen soruşturmada seri muhakeme usulünün uygulanmasını kabul ederse yarı oranında indirilebileceği bilgisi verildi.Müdafii huzurunda teklifi kabul eden şüpheli 2 ay hapis cezasına çarpıtıldı.Bu da 60 gün karşılığı 1200 tl adli para cezasına çevrildi. 9
- TCK md.183 Gürültüye Neden Olma
- TCK md.197 Parada Sahtecilik ( ikinci ve üçüncü fıkra)
- TCK md.203 Mühür Bozma
- TCK md.206 Resmi Belgenin Düzenlenmesinde Yalan Beyan
- TCK md.228 Kumar Oynanması İçin Yer ve İmkan Sağlama (birinci fıkra)
- TCK md.268 Başkasına Ait Kimlik veya Kimlik Bilgilerinin Kullanılması
…iftira suçuna ilişkin hükümlere göre cezalandırılır.
İftira suçu md.267 bir yıldan dört yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
Kamu davasının ertelenmesi kararı verilebilmesi için öncelikle üst sınırın 3 yıl olması gerekmektedir. İftira suçuna yapılan atıf sonucu TCM md. 268 Başkasına Ait Kimlik veya Kimlik Bilgilerinin Kullanılması suçunun üst sınırı 4 yıl olmaktadır. Ancak kanun koyucu bir gözden kaçırma sonucu mu bu hükmü öngördü, yoksa bilinçli bir düzenleme mi getirdi bilemiyoruz. Kanaatimce kanun koyucu burada dikkatsizlik sonucu bir düzenleme hatası yapmıştır. TCK md.268 hakkında kamu davasının ertelenmesi yoluna başvurulamayacak olup diğer şartların mevcut olması halinde seri muhakeme usulünü işletilmek zorundadır. Kanunsal sistematik gereği kamu davasının açılmasının ertelenmesi yoluna başvurulmayacak bir suç 250/1 kapsamında öngörülmemesi daha uygun olurdu.
Uygulamada bu durumun nasıl karşılık bulacağını izleyip ilerleyen yazılarda tartışmayı umut ediyorum.
- 10/7/1953 tarihli ve 6136 sayılı Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkında Kanunun 13 10 üncü maddesinin birinci, üçüncü ve beşinci fıkraları ile 15 inci maddesinin birinci, ikinci ve üçüncü fıkralarında belirtilen suçlar.
- 31/8/1956 tarihli ve 6831 sayılı Orman Kanununun 93 üncü maddesinin birinci fıkrasında belirtilen suç.
- 13/12/1968 tarihli ve 1072 sayılı Rulet, Tilt, Langırt ve Benzeri Oyun Alet ve Makinaları Hakkında Kanunun 2 nci maddesinde belirtilen suç.
- 24/4/1969 tarihli ve 1163 sayılı Kooperatifler Kanununun ek 2 nci maddesinin birinci fıkrasının (1) numaralı bendinde belirtilen suç.
3.Seri Muhakeme Usulünde Madde Bakımından Yetkili Mahkeme’nin Belirlenmesi ve Daireler Arası İşbölümünün Sağlanması
CMK md.250/1’de sayılan suçlar hakkında yargılamada madde bakımından yetkili mahkeme Asliye Ceza Mahkemesi’dir.
Peki birçok yerde Asliye Ceza Mahkemelerinin birden fazla dairesi olduğu görülmektedir. Hangi daire bu konuyla ilgilenecektir?
5235 s. Kanunun 9.maddesinin 5.fıkrası gereği özel kanunlarda başkaca hüküm bulunmadıkça ihtisaslaşmanın sağlanması için gelen işlerin yoğunluğu ve niteliği dikkate alınarak iş bölümü yapmaya Hakimler ve Savcılar Kurulu yetkilidir.
02/01/2020 tarihli HSK 1.Daire kararı11 ile seri muhakeme usulü ile ilişkilendirilen daireler belirlenmiştir. Belirlemede ilgili yerde bulunan Asliye Ceza Mahkemesi sayısı baz alınmıştır. Örnek vermek gerekirse:
Altı asliye ceza mahkemesi olan Isparta’da 4.Asliye Ceza Mahkemesi
Elli iki Asliye Ceza Mahkemesi olan İzmir’de 4,5,6. Asliye Ceza Mahkemeleri seri muhakeme usulü ile ilişkilendirilmiştir.
Peki bu kararın ardından İzmir’de Asliye Ceza Mahkemesi sayısında değişiklik olursa ne olacaktır? Kararda bu soruya cevap bulmak mümkündür. Kararın 2.maddesine göre “Görevlendirmenin 03/01/2020 tarihi itibarıyla faaliyette bulunan asliye ceza mahkemelerinin sayısına göre yapılmasına, daha sonra faaliyete geçirilecek mahkemelerin sayısının dikkate alınmamasına” karar verilmiştir.
Mezkur kararın 4.maddesi uyarınca 10’dan fazla Asliye Ceza Mahkemesi bulunan yerlerde seri muhakeme usulü ile görevlendirilmiş mahkemeler seri muhakeme usulü dışında (arşiv, kanun yolu incelemesi gibi nedenlerle gelecek işler hariç olmak üzere) tevziye kapatılmıştır.
4.Seri Muhakeme Usulünde Şüpheli-Zorunlu Müdafii-Savcı-Asliye Ceza Mahkemesi İlişkisi ve Usulün Yürüyüşü
Yukarıda12 saydığımız şartların oluştuğunu düşünen Cumhuriyet Savcısı şüpheliyi seri muhakeme usulünün uygulanmasını teklif etmek amacıyla olabilecek en kısa sürede davet eder. Davetin yapılış şekilleri olabildiğine çeşitlidir. Dava telefon13 ,e-posta yolları kullanılarak bile yapılabilir.
Şu durumlarda seri muhakeme usulünün uygulanmasından vazgeçilip soruşturmanın genel hükümlere göre devamı sağlanır. Şüpheli hakkında iddianame hazırlanarak madde ve yer bakımından yetkili mahkemeye gönderilir 14:
• Şüpheli yapılan davet üzerine mazeret dermeyan etmeden gelmezse ( Cumhuriyet Savcısı hakkaniyete uygun ve şüphelinin de içinde bulunduğu durumları göz önünde tutarak makul bir müddet tayin etmelidir.)
• Resmi mercilere beyan edilmiş olup da soruşturma dosyasında yer alan adreste bulunmaması 15
• Yurt dışında olması 16( Şüphelinin yurt dışında adresinin bulunması mı yoksa fiilen yurtdışında bulunması mı usulün uygulanmasına engeldir? Çalışkan’a17 göre şüphelinin sırf ikamet adresinin yurtdışı olması seri muhakeme usulünün uygulanmasına engel değildir. )
• Herhangi bir nedenle şüpheliye ulaşılmaması 18
• Şüpheli yapılan teklifi kabul etmezse
Sayılan durumların varlığı halinde seri muhakeme usulünün uygulanmayacak olması şaşılacak bir durum değildir. Zira adı üstünde seri bir muhakeme yapılacaktır. Ve bu muhakeme şüphelinin kabulü olmaksızın işletilemeyecektir. Ancak şüpheliye ulaşılamayacak olması kabule dolayısıyla seri muhakemeye engeldir. Kanaatimce sayılan durumların varlığı direkt uygulamaya engel olmamalı. Örneğin e-posta ile davet edilen şüpheli belirtilen saatte savcılığa gelmedi diye seri muhakeme usulünü uygulamaktan vazgeçilmemelidir. En azından telefon yolu ile ulaşılmalı o da çözüm olmazsa tebligat yolu denenmelidir.Zira seri muhakeme hem şüpheli lehine bir yoldur hem de mahkemelerin iş yükünü zayıflatacaktır.
Uygulamada ortaya çıkabilecek bir sorun Yönetmeliğin 5.maddesinin 7.fıkrasıyla ortadan kaldırılmıştır.Yapılan düzenlemeye göre “ Seri muhakeme usulünün teklifi amacıyla şüpheli hakkında zorla getirme kararı verilemez ve yakalama emri düzenlenemez.”
Davet sonucu savcılığa gelen şüpheliye Cumhuriyet Savcısı veya kolluk seri muhakeme usulünü anlatır. Yönetmeliğin 10.maddesine göre bilgilendirme şu hususları kapsar:
• İsnat edilen eylem, eylemin oluşturduğu suç ile bu suçun seri muhakeme usulü kapsamına girdiği,
• Kamu davasının açılması için yeterli şüphenin bulunduğu,
• Özgür iradesiyle ve müdafi huzurunda kabul ettiği takdirde bu usulün uygulanacağı ve belirlenecek temel cezanın yarı oranında indirileceği,
• Cumhuriyet savcısı tarafından teklif edilen yaptırım hakkında talep doğrultusunda mahkemenin hüküm kuracağı, bu hükme karşı itiraz kanun yoluna başvurabileceği,
• Teklifin kabulünün ancak müdafi huzurunda gerçekleştirilebileceği, seçtiği bir müdafi yoksa istemi aranmaksızın kendisine bir müdafi görevlendirileceği,
• Mahkeme tarafından hüküm kuruluncaya kadar her aşamada seri muhakeme usulünden vazgeçebileceği,
• Mahkemece verilen hükmün adli siciline kaydedileceği,
• Bu usulün uygulanmasını kabul etmediği takdirde genel hükümlere göre hakkında
iddianame düzenlenerek kamu davası açılacağı,
• Genel hükümlerin uygulanmasına geçilmesi halinde, seri muhakeme usulünü kabul ettiğine ilişkin beyanları ile bu usulün uygulanmasına dair diğer belgelerin, soruşturma ve kovuşturma işlemlerinde delil olarak kullanılamayacağı,
hususlarını kapsar.
Bilgilendirme ve teklif SEGBİS veya istinabe yoluyla da yapılabilir. SEGBİS yolunun mümkün olduğu durumlarda istinabe yoluna başvurulmaması daha uygun olacaktır.
Şüpheliye yapılan teklifin kabulü ancak müdafii huzurunda mümkündür. Zira seri muhakeme usulü şüphelinin hakkında uygulanacak hükümlerin doğru anlaşılmasını gerektiren bir usuldür. Şüpheli bunu başka hukuki kurumlarla karıştırabilir, yahut bu usulden herhangi bir şey anlamayabilir. Daha da vahimi kendisini bunu kabule mecbur hissedebilir. Bu tür endişelerin giderilmesi amacıyla zorunlu müdafilik öngörülmüştür.
Şüphelinin hali hazırda müdafii yoksa Baro’ya müzekkere yazılarak müdafi görevlendirilmesi istenir.
Şüpheli zorunlu müdafii huzurunda teklifi kabul edebileceği gibi savcıdan süre de talep edebilir.Savcı şüpheliye teklifi değerlendirebilmesi için 1 ayı aşmayacak makul bir süre verir. Kanaatimce 1 ay gibi bir süre seri muhakeme usulü için oldukça uzun bir süredir. Uygulamada kısa ve makul sürelerin tercih edileceğini temenni ediyorum.
İştirak halinde işlenen suçlarda kabul için özel düzenleme getirilmiştir. CMK md.250/11 ve yönetmelik md.7/2’ye göre şüphelinin birinin usule muhalefet etmesi halinde seri muhakeme usulü uygulanmayacaktır. Ayrıca yukarıda ifade ettiğimiz üzere yaş küçüklüğü-sağır ve dilsizlik- akıl hastalığı durumlarında seri muhakeme usulü uygulanamayacağı gibi şeriklerden birinin bu durumdaki biri olması halinde de seri muhakeme usulü uygulanamayacaktır 19. Kabulün ardından seri muhakeme usulü kabul tutanağı 20 düzenlenir ve Cumhuriyet Savcısı şüpheli hakkında seri muhakeme usulünün uygulanmasını mahkemeden talep eder. Adı talepname olan tutanak mahkemeye gönderilir ve şüpheli aynı gün mahkemeye yönlendirilir.
Talepname’de yer alacak hususlar Yönetmelik md.12/2’de düzenlenmiştir.Buna göre; talepnamede;
a) Şüphelinin kimliği ve müdafii,
b) Mağdur veya suçtan zarar görenlerin kimliği ile varsa vekili veya kanuni temsilcisi,
c) İsnat olunan suç ve ilgili kanun maddeleri,
ç) İsnat olunan suçun işlendiği yer, tarih ve zaman dilimi,
d) Şüphelinin tutuklu olup olmadığı; tutuklanmış ise, gözaltına alma ve tutuklama tarihleri ile bunların süreleri,
e) İsnat olunan suçu oluşturan olayların özeti,
f) Cumhuriyet savcısı tarafından bu usulün uygulanmasının şüpheliye teklif edildiği ve şüphelinin müdafii huzurunda teklifi kabul ettiği,
g) Belirlenen ceza ve/veya güvenlik tedbirleri ile uygulanmış ise hükmün açıklanmasının geri bırakılması, hapis cezasına seçenek yaptırımlar veya hapis cezasının ertelenmesine ilişkin hususlar,
yer alır.
Seri bir muhakeme amaçlandığı için talepnamenin mahkemeye tevdii ile derhal inceleme yapılır. Asliye Ceza Mahkemesi de şüpheliyi zorunlu müdafi huzurunda dinler. Mazeret dermeyan etmeden gelmeyen şüpheli hakkında seri muhakeme usulü uygulanmaz.
Mahkeme şu durumlarda eksikliklerin tamamlanması için talepnameyi Başsavcılığa gönderir:
• Talepnamede bulunması gerekenler mevcut değilse
• Yaptırımda maddi hata varsa
• HAGB ve seçenek yaptırım uygulamalarında koşullar mevcut olmadan ilgili kurumlara başvurulmuşsa
• Mahiyete uygun olmayan bir güvenlik tedbiri öngörülmüşse
Mahkeme konunun seri muhakeme usulü kapsamında olmadığı yahut kapsam içi olmakla birlikte şartların tekemmül etmediği kanaatinde ise soruşturmanın genel hükümlere göre tamamlanması için dosyayı Başsavcılığa gönderir.Kanaatimce bu aşamada savcı kamu davasının açılmasının ertelenmesi yoluna başvurabilecektir.
Hakimin soruşturmanın genişletilmesi, tanık dinleme gibi yetkileri mevcut değildir.
Asliye Ceza Mahkemesi talepnameye uygun bir şekilde hüküm kurar. Hakimin yaptırımı değiştirme yetkisi yoktur.21 Hüküm muhakeme süjelerine tebliğ edilir.Hükme karşı genel hükümlere göre itiraz edilebileceği belirtilmiştir. 22
5.Özel Durumlar
- Cumhuriyet Savcısının TCK md.61 23’i Uygulaması
CMK md. 250/4’e göre “Cumhuriyet savcısı, Türk Ceza Kanununun 61 inci maddesinin birinci fıkrasında belirtilen hususları göz önünde bulundurarak, suçun kanuni tanımında öngörülen cezanın alt ve üst sınırı arasında tespit edeceği temel cezadan yarı oranında indirim uygulamak suretiyle yaptırımı belirler.”
-Cumhuriyet Savcısı yaptırımı belirlerken TCK md 61/1’de belirtilen hususları göz önünde bulunduracaktır. Bu hususlar;
Cumhuriyet Savcısı, somut olayda;
a) Suçun işleniş biçimini,
b) Suçun işlenmesinde kullanılan araçları,
c) Suçun işlendiği zaman ve yeri,
d) Suçun konusunun önem ve değerini,
e) Meydana gelen zarar veya tehlikenin ağırlığını,
f) Failin kast veya taksire dayalı kusurunun ağırlığını
g) Failin güttüğü amaç ve saiki,
Göz önünde bulundurarak, işlenen suçun kanuni tanımında öngörülen cezanın alt ve üst sınırı arasında temel cezayı belirler.
-Cumhuriyet Savcısı suçun kanuni tanımında öngörülen cezanın alt ve üst sınırı arasında tespit edeceği temel cezadan yarı oranında indirim uygulamak suretiyle yaptırımı belirler.
Örnek vermek gerekirse; TCK md.183’de düzenlenen gürültüye neden olma suçunu işlediği düşünülen şüpheli tüm şartların varlığı halinde Cumhuriyet Savcısı tarafından belirlenen temel cezadan (örneğin 4 ay) yarı oranında indirim yapılarak (2 ay) yaptırım belirlenecektir.
-Cumhuriyet Savcısı TCK md.61’in birinci fıkrası dışındaki fıkraları uygulayabilir mi?
Cumhuriyet Savcısı yaptırımı TCK md.61’e göre belirleyecek ve sadece 1.fıkra kapsamında değerlendirme yapılacaktır. Aldemir’e24 göre bu durum ceza adaleti sistemine uygun değildir.Zira suçun olası kastla veya doğrudan kastla işlenmesi arasında fark kalmayacaktır. Yahut suç zincirleme şekilde işlense de tek bir kez işlenmiş gibi yaptırım belirlenecektir.
- Cumhuriyet Savcısının CMK md.231 Kapsamında HAGB Hükümlerini Uygulayabilmesi
CMK md.231 kıyasen uygulanır.
Seri Muhakeme Usulüne Uygun Olarak Şartları Belirlersek;
Hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilebilmesi için;
a) Şüphelin daha önce kasıtlı bir suçtan mahkûm olmamış bulunması,
b) Cumhuriyet Savcısınca , sanığın kişilik özellikleri ile huzurdaki tutum ve davranışları göz önünde bulundurularak yeniden suç işlemeyeceği hususunda kanaate varılması,
c) Suçun işlenmesiyle mağdurun veya kamunun uğradığı zararın, aynen iade, suçtan önceki hale getirme veya tazmin suretiyle tamamen giderilmesi, gerekir. 25
- Belirlenen Hapis Cezası Cumhuriyet Savcısı Tarafından Koşulları Varsa Seçenek Yaptırımlara Çevrilebilir.
- Belirlenen Hapis Cezası Cumhuriyet Savcısı Tarafından Koşulları Varsa Ertelenebilir. 26
- Güvenlik Tedbirine İlişkin Hükümler de Uygulanabilir. 27
- Şüpheli Asliye Ceza Mahkemesi Tarafından Hüküm Kuruluncaya Kadar Seri Muhakeme Usulünün Uygulanmasına İlişkin Kabulünden Vazgeçebilir
Peki kabulden vazgeçmeden vazgeçme olur mu? Kanaatimce kabulden vazgeçme yanlış yönlendirme veya iradeyi etkileyen diğer hallerin tesiri altında kalma sonucu meydana gelmişse kabulden vazgeçmeden vazgeçme olabilir.
- Şüpheli Türkçe Bilmiyorsa Tercüman Görevlendirilecektir.
Bu konuda CMK md.202 kıyasen uygulanır.
- Şüpheli de Seri Muhakeme Usulünün Uygulanması İçin İddianame Düzenlenene Kadar Savcılığa Başvurabilir.
- Seri Muhakeme Usulüne Tabi Olup da Bu Yol İşletilmeden İddianame Düzenlenmişse Mahkeme İddianameyi İade Eder. 28
- Seri Muhakeme Usulüne Başlanıp da Tamamlanamadığı Durumlarda Bu Kapsamda Elde Edilen Belge-Beyanlar Takip Eden Soruşturma ve Kovuşturma İşlemlerinde Delil Olarak Kullanılamaz..
- Seri Muhakeme Usulü 01/01/2020 tarihinden itibaren kovuşturma evresine geçmiş dosyalar harici uygulanır.
- Seri Muhakeme Usulünde Görev Alacak Zorunlu Müdafi İçin Ücret Tarifesi Belli Oldu: 298 TL 29
- Yılda 180 Bin Dosyanın Seri Muhakeme Usulüyle Çözülmesi Bekleniyor. 30
- Zorunlu Müdafi ile Şüphelinin İradesi Çelişirse Şüphelinin İradesi Baz Alınacaktır.
SONUÇ
Sistemimizde radikal bir değişiklik getiren Seri Muhakeme Usulünün zamanla daha da yaygınlaşacağına olan inancımla usulün anlatımını burada sonlandırıyorum. Makaleyi hazırladığım şu tarihlerde konuyla ilgili kaynak bulmakta zorlandığımı ve birçok konuda doktrinsel boşluğun bulunduğunu ifade etmek isterim. Yazımızda bazı boşluklara dikkat çekmeye çalıştım. Bazıları hakkında naçizane kanaatimi belirttim. Uygulamada doldurulacak bu boşluklar hakkında ek yazılar yazma,çalışmalar yapma ihtimalim olduğundan değerli okuyucudan eleştiri,öneri ve mesajları merakla bekliyorum.
Hedefim şu çölde bir kum tanesi olmaktan başka bir şey değil
Yamaç Doğan
Not: Kapak resmi seri muhakeme usulünün işleticisi olan savcılık kurumunu temsilen savcı cübbesi seçilmiştir.
1-Fransa’da soruşturma konusu eylemi gerçekleştirdiğini ve usulün uygulanmasını kabul eden şüpheli çoğunlukla aynı gün içinde mahkemeye sevk edilmekte ve alması muhtemel asgari cezaya oranla daha düşük bir cezaya çarptırılmaktadır. Türk seri muhakeme sisteminin ayrıştığı nokta ise bir ceza üst sınırı belirlemeksizin CMK md.250/1’de sayılan suçlar hakkında uygulanacak olmasıdır. Fransa’da ise bu usul 5 yıla kadar hapis cezası gerektiren suçlar bakımından uygulanmaktadır.
2-https://www2.tbmm.gov.tr/d27/2/2-2215.pdf sf.17
3-Önödeme kapsamındaki suçlar için bkz. TCK md.75
4-Uzlaştırma kapsamındaki suçlar için bkz. CMK md.253
5-Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. Yamaç Doğan “7188 s. Kanun Karşısında Kamu Davasının Açılmasının Ertelenmesi Kurumunu Baştan Düşünmek” 2019
6-2.Başlıkta ayrıntılı bir şekilde incelenecektir.
7-“ Özel işaret ve kıyafetleri usulsüz kullanma” suçu TCK md.75/6-a-4 gereği önödeme kapsamında bir suçtur.
8-Hüsnü Aldemir, “ Ceza Yargılamasında Seri Muhakeme ve Basit Yargılama Usulleri” s.23 ,2019
9-https://www.hukukihaber.net/m/gundem/seri-yargilama-usulu-nde-ilk-karar-alkollu-surucuye-h434498.html
10-Madde 13 – (Değişik: 23/1/2008-5728/156 md.) (1) Bu Kanun hükümlerine aykırı olarak ateşli silahlarla bunlara ait mermileri satın alan veya taşıyanlar veya bulunduranlar hakkında bir yıldan üç yıla kadar hapis ve otuz günden yüz güne kadar adlî para cezasına hükmolunur.
(3) Bu Kanunun 12 nci maddesinin dördüncü fıkrasında sayılanlar dışındaki ateşli silahın bir adet olması ve mutat sayıdaki mermilerinin ev veya işyerinde bulundurulması halinde verilecek ceza bir yıldan iki yıla kadar hapis ve yirmibeş günden yüz güne kadar adlî para cezasıdır.
(5) Kuru sıkı tabir edilen ses veya gaz fişeği ya da benzerlerini atabilen tabancayı, teknik özelliklerinde değişiklik yaparak öldürmeye elverişli silah haline dönüştüren kişi, bu maddenin birinci fıkrası hükümlerine göre cezalandırılır.
6136 sayılı ateşli silahlar ve bıçaklar ile diğer aletler hakkında kanunun 13.maddesinde de görüleceği üzere C.savcısı kamu davasının ertelenmesi yoluna başvurabilir , başvurmadığı takdirde seri muhakeme yolunu işletecektir. TCK md.268’de öngörülen “başkasına ait kimlik bilgilerinin kullanılması” suçu hakkında yaptığımız açıklamaları doğrular niteliktedir.
11-https://www.hsk.gov.tr/Eklentiler/files/02_01_2020%20tarihli%20ve%201%20sayılı%20karar.pdf
12- “Genel Olarak” başlığında ifade edilen 11 madde incelenebilir.
13- Uygulamada yaşanabilecek bir soruna değinmek gerekirse; Savcılıktan bu usulün işletilmesi amacıyla aranan şüpheli bu aramayı ciddiye almayabilir. Buna bağlı olarak hak kaybı yaşanabilir. Ancak şüphelinin çağrılacağı yerin savcılık olması, savcının kendini tanıtması vb. durumlar bu husustaki endişeyi ortadan kaldırabilir.
14-Acaba bu aşamadan sonra kamu davasının açılmasının ertelenmesi yoluna başvurulabilir mi? Kanaatimce bu soruya müspet cevap verilmelidir. Zira bunu sınırlayan bir durum yoktur. Ancak ilgili yönetmeliğin 10.maddesine uygun olarak yapılacak bilgilendirmede şüpheliye “ bu usulün uygulanmasını kabul etmediği takdirde genel hükümlere göre hakkında iddianame düzenlenerek kamu davası açılacağı “ anlatılır hükmü uyarınca kamu davasının açılmasının ertelenmesi yoluna başvurulamayacağı sonucuna varılabilir.
15-Aynı durum uzlaştırma usulü için de düzenlenmiştir.( CMK md.253/6)
16-Aynı durum uzlaştırma usulü için de düzenlenmiştir.( CMK md.253/6)
17-Suat Çalışan “ Ceza Muhakemesi’nde Seri Muhakeme Usulü” Hukuki Haber İnternet Sitesi 2020 (https://www.hukukihaber.net/ceza-muhakemesinde-seri-muhakeme-usulu-makale,7314.html)
18-Aynı durum uzlaştırma usulü için de düzenlenmiştir.( CMK md.253/6)
19-Aksine görüş için bkz. Hüsnü Aldemir, “ Ceza Yargılamasında Seri Muhakeme ve Basit Yargılama Usulleri” s.56 ,2019 ( Mezkur kitap kaleme alındığında yönetmelik yayınlanmamıştı.)
20-Kabul tutanağı Cumhuriyet Savcısı ve şüpheli ile müdafii tarafından imzalanır.Kabul Tutanağı ve diğer seri muhakeme usulü tutanaklarına ulaşmak için bkz. https://barandogan.av.tr/seri-muhakeme-usulu-bilgilendirme-kabul-ve-inceleme-tutanagi.html
21- https://www2.tbmm.gov.tr/d27/2/2-2215.pdf sf.19
22-Cumhur Şahin “ Ceza Muhakemesi Hukuku” 2019
23-Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. Gamze Kırlıoğlu “Yargıtay Kararları Işığında Cezanın Belirlenmesi ve Bireyselleştirilmesi” (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp) s.29-95 Temmuz 2019
24-Hüsnü Aldemir, “ Ceza Yargılamasında Seri Muhakeme ve Basit Yargılama Usulleri” s.63-64 ,2019
25-Şüphelinin kabul etmemesi hâlinde, hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilmez.
26-Açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilen hükümde, mahkûm olunan hapis cezası ertelenemez ve kısa süreli olması halinde seçenek yaptırımlara çevrilemez.
27-Örnek vermek gerekirse suçta kullanan eşyanın TCK hükümlerine göre müsadere edilmesine bir engel yoktur.
28-CMK md.174/1-c: “Önödemeye veya uzlaştırmaya ya da seri muhakeme usulüne tâbi olduğu soruşturma dosyasından açıkça anlaşılan işlerde önödeme veya uzlaştırma ya da seri muhakeme usulü uygulanmaksızın düzenlenen” iddianame iade edilir.
29-https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/01/20200116-3.htm
30-http://www.basin.adalet.gov.tr/Etkinlik/yargida-seri-muhakeme-ve-basit-yargilama-donemi-basladi
