Literatür Taraması Nedir ve Nasıl Yapılır ?

Literatür Taraması Nedir?

Bir araştırmanın en önemli aşamalarından biri literatür taramasıdır. Literatür taraması araştırma konusunun haritasının çıkarılması sürecidir. Benim araştırdığım konu daha önce çalışılmış mı? Kimler çalışmış? Konu hangi açıdan ve nasıl bir yöntem ile incelenmiş? Araştırmacının zihninde tüm bu sorulara cevap veren literatür taraması gereği gibi yapılmış demektir. Bu nedenle literatür taraması kaynakların künyeleri ile birlikte listelenmesinden öte bir çaba gerektirmektedir. 

Araştırma yaptığınız disipline göre literatür taramasında başvurulacak kaynaklar çeşitlenmekte ve farklılaşmaktadır. Bu nedenle araştırmaya başlamadan önce ilgili olduğunuz alana ilişkin literatürün taranmasında kullanacağınız araçları tespit ediniz. Araçların tespitinin ardından bu taramanın ne kadar bir sürede tamamlanacağını planlayınız. Bu plan dahilinde taramayı alt başlıkları bölerek, araştırma sorunuzu çeşitli açılardan sınıflandırınız. Çünkü sınıflandırma, literatür taramasının sonucunda ulaşılan verilerin değerlendirilmesini kolaylaştıracaktır. Araştırma sorusu kapsamında çıkarılacak anahtar kelimeler ise taramanızın geliştirilmesini sağlayacaktır.

*Literatür taramasına başlamadan önce araştırma sorunuzun net olarak belirli olması gerekmektedir.*

Literatür taraması ile birlikte kendi çalışmanızın yolunu açma imkanınız olacak, daha önceki yolların hangi noktalarda yoğunlaştığını tespit etme yetkinliğine ulaşacaksınız. Literatür taramasının en önemli katkısı bu yollar arasında eksikliği tespit edip, sizin bu eksiliğini nasıl gidereceğiniz sorusuna cevap bulmanızdır.

*Literatür taraması sonucunda araştırma sorunuza ilişkin daha önce yapılan çalışmaların yöntemsel ve teorik olarak hangi eksikliklerinin bulunduğunu tespit etmelisiniz. *

Literatürde erişilen kaynaklar arasında ilişkiler kurulmalı, ekoller, isimler vb. araştırma sorusu ile ilgili tüm bilgiler toplanmalıdır. Literatür taraması sonucunda araştırma sorusuna ilişkin çalışmaların eksiklikleri tespit edilmeli, çalışmaya ilişkin sınırlılıklar belirlenmeli ve bu çalışma ile sizin bilimsel alana  hangi katkıyı yapacağınız açıklanmalıdır.

*Literatür taraması betimleyici bir içerikten ziyade analitik ve eleştirel bir özelliğe sahip olmalıdır. *

Literatür Taramasının Araştırma Sürecine Katkısı Nedir?

1- Literatür taraması yaparken araştırma sorunuza ilişkin yöntemsel ve teorik çerçeveye hakim olabilirsiniz. Böylece yapacağınız çalışma ile literatürdeki hangi yöntemsel veya teorik eksikliğin giderileceği sorusuna cevap vermeniz mümkün olacaktır. 

2- Tarama sonucunda araştırma sorunuza ilişkin araştırma kurgunuzda öngöremediğiniz yöntemsel ve teorik noktaları tespit ederek, çalışmanızın bu eksikliğini giderebilirsiniz. Literatürde karşılaştığınız yeni bilgiler ile çalışmanızın içeriğini zenginleştirebilirsiniz. 

3- Araştırmanızı sunarken literatüre hakim olduğunuz izlenimi vermek, çalışmanızın bilimsel değerini artıracaktır. Çalışmanın temelinin oluşturan literatür taraması, çalışmanıza dair eleştirilerin yoğunlaşacağı alanlardan biridir. Bu nedenle literatür taramasının gereği gibi yapılmamış olması çalışmanın tümünün bilimsel anlamda yetersiz görülmesi ile sonuçlanmasına yol açabilecektir. 

Literatür Taraması Hangi Aşamalardan Oluşmaktadır?

1-Araştırma sorusunun ve anahtar kelimelerin belirlenmesi: 
Literatür taramasına başlarken araştırmacı bir başlık belirler ve bu başlık kapsamında konunun hangi kapsamda inceleneceğine  karar verir.

2- Taramanın araçlarının tespit edilmesi ve taramanın planlanması:
Belirlenen konu kapsamında hangi kaynakların kullanılacağı tespit edilmeli, bu kaynaklara erişme durumu belirlenmelidir. Tüm bu süreç bir plan dahilinde yürütülmelidir. Taramanın ne kadar bir sürede tamamlanacağı zamansal olarak planlanmalıdır. 

3-Taramanın alt parçalara bölünmesi ve sınıflandırılması 

Araştırma sorusuna ilişkin çeşitli alt başlıklar oluşturularak sınıflandırma yapılmalıdır. Böylece ulaşılan kaynakların karşılaştırılması ve birbiri ile ilişkisinin kurulması mümkün olacaktır.  Bu noktada tarama yaparken karşınıza çıkan kaynakların güvenirliği oldukça önemlidir. Bu nedenle erişilen kaynakların yazarı, eserin yayım yeri kontrol edilmelidir. Genel kamuya yönelik popüler yayınlardan ziyade profesyonel alıcı kitlesi için yazılmış akademik yayınlar öncelikle ele alınmalıdır. Ulaşılan kaynağın niteliksel olarak iyi olduğunu ayırt etme süreci o alandaki kaynakları tüketme oranı ile doğru orantılıdır. 

4- Literatür taramasının sonuçlandırılması 
Tamamlanan taramaya bir sonuç bölümü yazılmalıdır. Bu sonuçta araştırma sorusuna ilişkin kaynakların bilgileri yer almalı bu kaynaklar eleştirel ve analitik bir yaklaşımla değerlendirilmelidir. Sonucun önemi, araştırma sorunuza ilişkin literatürün eksikliklerinin tespit edilmesi ve  sizin bu eksikliği hangi açıdan gidereceğinize yanıt vermesidir. 

Literatür Taraması Yapılırken Nelere Dikkat Edilmelidir?

*İyi bir literatür tarama süreci kapsamlı, eleştirel ve güncel olmalıdır. Literatür taraması yapılırken öncelikle yeni çalışmalardan başlayıp geriye doğru gidilir.

*Araştırma sorusu ile ilgili tüm çalışmalara ulaşmaktan ziyade araştırma sorusu ile  bağlantılı ve bilimsel bir içeriğe sahip kaynaklara ulaşılmalıdır. Bu seçim araştırmacının bilimsel araştırma yöntemini özümsemesi ile gelişen bir süreç sonucunda olgunlaşmaktadır. Taramada özellikle birincil kaynaklara ulaşılmaya çalışılmalıdır.

ÖRNEK: Ulaşılan kaynaklarda özet kısmı okunarak, incelenen kaynağın araştırma konusu ile ilgili olup olmadığı tespit edilebilir. Bir başka yöntem ise anahtar kavramlar aracılığıyla erişilen kaynağın konusu hakkında bilgi sahibi olmaktır.

*Literatür taramasının en önemli noktalarından biri de not almaktır. Bu aşamada erişilen kaynakların karışık bir şekilde not alınması ileride birçok sorunun oluşmasına neden olacaktır. İyi bir literatür taraması planlı, anlaşılır bir not tutmayı gerektirmektedir. Notları birleştirme süreci de bir diğer önemli konudur. Bu nedenle literatür taraması yapılırken sistemli ve düzenli bir çalışma tarzı benimsenmelidir. Yapacağınız tarama sadece bulunan kaynakların listelenmesi ve özetlemesinden oluşmamalıdır. Erişilen kaynakların güçlü ve zayıf yönleri tespit edilmelidir. 

*Çalışmanın tamamlanmasına kadar literatür belirli zaman aralıkları ile yeniden gözden geçirilmeli, araştırma konusuna ilişkin güncel çalışmalar takip edilmelidir.

Literatür Taraması Yaparken Hangi Kaynaklar Kullanılır?

Literatür taraması gerçekleştirilirken birçok farklı veri tabanı kullanılmaktadır. Günümüz teknolojisinin sunduğu imkanlar ile birçok kaynak internet ortamına aktarılmaktadır. Literatür tarama sürecinde iyi belirlenmiş bir araştırma sorusu ve anahtar kavramlar bu aşamanın hem hızlı hem de nitelikli bir şekilde tamamlanmasını sağlayacaktır. Aşağıda birkaç tarama kaynağına ilişkin örnekler verilmiştir. Bu listeye birçok veri tabanı dahil edilebilir. Türkçe alanyazının dışında uluslararası yayınlar da literatür taramasının önemli bir parçasıdır. Literatür taraması araştırmanın bir eki değil, doğru bir şekilde ilerleyebilmesi için temelidir. Bu temelde ulaşılan tespitler araştırma boyunca sizlerin yolunu açacaktır. Taramanın ardından gerçekleşecek değerlendirme süreci ise çalışma alanıza hakim olmanızı sağlayacaktır.

1- Bilimsel Yayınlar

Kitap, makale, bildiri metni, ansiklopedi maddesi, sözlükler, tezler

Kitap taramaları için: 

http://www.toplukatalog.gov.tr/

Tez taramaları için:

https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp

Makale taramaları için:

https://makaleler.mkutup.gov.tr/

https://asosindex.com.tr/

Ansiklopedi taramaları için:

https://islamansiklopedisi.org.tr/

https://www.britannica.com/

2- Kurumsal Yayınlar ve Politika Belgeleri

Kamu kurumları ve özel sektör yayınları                                       

3- Konuya ilişkin görsel ve işitsel çalışmalar                            

Not: Bu yazı hazırlanırken W.Lawrence Neuman’ın Toplumsal Araştırma Yöntemleri Nitel ve Nicel Yaklaşımlar Kitabından yararlanılmıştır. ( Çev. Sedef Özge, Siyasal Kitabevi, Ankara.)

Literatür Taraması Literatür Taraması Hangi Aşamalardan Oluşmaktadır?