“Hakikati yöntemsiz aramaktansa hiç aramamayı yeğlemek”
“Kendimi yetiştirmeye çalışırken elde ettiğim tek kazanç gitgide cahilliğimi görmeye başlamış olmam”
04.10.2019
Descartes, gerçeğe ve hakikate ulaşmada bilgiyi elde etmenin yöntemine yönelik kuralları belirleyen ilk düşünürler arasında yer almaktadır. Bu özelliği ile doğa bilimlerinde ve felsefede olan yöntemli bilgi arayışını bilimsel alana taşımıştır. Descartes’in yöntemini anlamak için üç sorunun yanıtını aramak gerekmektedir. Öncelikle Descartes bilgiye ulaşmada neden bir yönteme gereklilik duymuştur? Bu soruyu sadece Descartes’in görüşlerini anlayarak cevaplayamayız. Descartes’in yaşadığı dönemin düşünsel ortamını ve kendisinden önceki filozofların bilgiye ulaşma çabalarını incelemek gerekmektedir. Descartes’in kuşku üzerine kurduğu yönteminde apaçıklık ve kesinlik arayışı en önemli ilkedir. Descartes’i bu arayışa iten temel sebep ise o zamana kadar ki bilgi birikiminin kesinlik içermemesi ve sistemli bir düşünme yöntemine sahip olmamasıdır. Ortaçağ’ın otoriteye bağlı düşünme anlayışı ve bu düşünmenin belli bir kurala sahip olmaması Descartes’in sistemli bir yöntem oluşturma amacı arayışına neden olmuştur.
Descartes’in yöntemini anlamak için ikinci olarak, onun yöntemini şekillendirmesinde hangi değişkenlerin etkili olduğunu tespit etmekte gerekmektedir. Descartes öncelikle kendinden yola çıkarak bildiği şeyler hakkında şüphe etmiş ve önyargısız bir şekilde bunları gözden geçirmiştir. Sepet analojisiyle de açıkladığı gibi o zamana kadar ki bildiklerini ve düşünce birikimlerini yok saymamış, fakat her birinden şüphe ederek doğru bilgiye ulaşmaya çalışmıştır. Bu nedenle Descartes’in yönteminin şekillenmesinde birinci unsuru şüphe ile birlikte bilginin gözden geçirilmesidir.
Descartes’in yöntemi etkileyen bir diğer faktör onun hayatını incelediğimizde karşımıza çıkmaktadır. Nitekim Descartes’in birçok farklı bilim dalı ile ilgilenmesi yöntemini şekillendirmesinde katkı sağlamıştır. Örneğin, Descartes kesinlik arayışını matematikte bulmuştur. Descartes’in yanında Spinoza gibi çağdaşları da matematik ve geometri ile yakından ilgilenmiştir. Bu durumda matematiğin kuralların kesinliği etkilidir. Descartes’in şeylerin bilgisine öncelikle basit parçalara ayırarak ve daha sonra da düzenli bir sıra takip ederek ulaşılabileceğine yönelik tespitleri matematiğin kurallarından gelmektedir. Ayrıca, Descartes’in, ışık hatta müziğe kadar uzanan ilgisi, yönteminin temel aşamalarının oluşmasına katkı sağlamıştır.
Descartes’in yöntemini anlamak için sormamız gereken üçüncü soru ise Descartes’in yönteminin temel aşamalarının nelerden oluştuğudur. Descartes yöntemini apaçıklık, analiz, sıra ve sayış olmak üzere yöntemini dört kurallara dayandırmıştır. Descartes, bu yöntemler kullanıldığı takdirde aklın doğru bilgiye ulaşılabileceğini savunmuştur.
Descartes’in matematik ve geometri ile sınırlı yöntem anlayışı, bilgiye ulaşmada deneyi göz ardı etmesi ve yönteminde düzen, ölçü, kesinlik gibi katı kuralların olması gibi sebeplerle eleştirilse de bilginin yöntemli bir şekilde aranması noktasında bir öncüdür. Descartes’in yöntem üzerinde durmasının temel nedeni bilgiye ulaşmak için uygulanan akıl yürütmenin bir sistem dâhilinde olmamasıdır. Bu nedenle dış dünyanın bilgisine ölçülebilir yöntemlerle ulaşılabileceğini savunmaktadır.
Descartes’in yöntem üzerine düşüncelerinin yanında Tanrı, varoluş, gibi felsefi alanda da birçok önemli konuda görüşleri bulunmaktadır. Fakat bu yazıda Descartes’in yöntem anlayışını anlamak için bir başlangıç yapılmış, yöntemi hakkında genel bir çerçeve oluşturulmuştur.
- İnceleme esas kaynak: Descartes, Yöntem Üzerine Konuşma, Murat Erşen (Çev.). Say Yayınları, 2019.
Öneri Kaynaklar:
Descartes, Aklın Yönetimi İçin Kurallar, Engin Sunar (Çev.), Say Yayınları, 2019.
Descartes, Yöntem Üzerine Konuşma, Murat Erşen (Çev.), Say Yayınları, 2019
Timuçun Afşar, Descartes Felsefesine Giriş, Bulut Yayınları, 2015.
Aziz Yardımlı, Descartes, Söylem, Kurallar ve Meditasyonlar, İdea Yayınevi, 1996.
Desmond M. Clarke, Descartes, Nur Nirven, Berkay Ersöz (Çev.), Türkiye İş Bankası Yayınları, 2008.
Tarık Fatih Ardıç, Gazali ve Descartes’ta Metodoji Sorunu, Yüksek lisans Tezi, 2000.
Nihat Durmaz, Descartes’te Yöntemin Kendisi ve Etkileri, Route Educational and Social Science Journal Volume 2(3), ss. 118-129.2015.
Youtube: https://youtu.be/CAjWUrwvxs4
