Yazımızda 16 Nisan 2017 referandumu ile gündeme gelen yargısal değişimler incelenecektir.
Yazımız 2(iki) başlıktan oluşmaktadır:
- Genel Olarak 16 Nisan Referandumu
- Değişiklikler
1.Genel Olarak 16 Nisan Referandumu (1)
Türkiye Cumhurbaşkanlığı Hükumet Sistemine geçmek üzere bir Anayasa değişim paketi hazırladı. AK Parti ve MHP meclis gruplarının desteğiyle mecliste görüşülen bu paket 16 Nisan 2017 tarihinde halkın huzuruna çıkarıldı.
16 Nisan’da kabul edilen Anayasa değişim paketi çoğunlukla yürütme ve yasamaya ilişkin maddeleri bünyesinde barındırsa da bazı maddeleri ile yargı konusunda da değişim öngördü.
Toplam 18 maddeden oluşan Anayasa değişim paketi %51.4 evet oyuyla kabul görmüştür.
2.Değişiklikler (2)
16 Nisan Referandumu ile yargıda AYM ve HSK hariç çok da değişiklik yaşanmamıştır.
İlk olarak 9.maddeye bağımsız kelimesinden sonra gelmek üzere “ve tarafsız” kelimesi eklenmiştir
“Yargı yetkisi, Türk Milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır.”(Anayasa md. 9)
Bir diğer değişiklik askeri yargıya ilişkindir. Askeri Ceza Yargısı ve Askeri İdari Yargı kaldırılıp sivil yargıya bağlanmıştır.
Anayasa’da 145 maddede düzenlenen Askeri Yargı bu değişikliklerle mülga haline gelmiştir.
Ayrıca Anayasa’da 156.maddede düzenlenen Askeri Yargıtay ve 157.maddede düzenlenen Askeri Yüksek İdare Mahkemesi maddeleri mülga edilmiştir.
142.maddeye şu fıkra eklenmiştir:
“Disiplin mahkemeleri dışında askeri mahkemeler kurulamaz. Ancak, savaş halinde asker kişilerin görevleri ile ilgili olarak işledikleri suçlara ait davalara bakmakla görevli askeri mahkemeler kurulabilir.”
Yani disiplin mahkemeleri hariç askeri mahkemeler sistemimizden tek istisna harici kaldırılmıştır.Bu istisna savaş suçlarına ilişkindir.
Askeri Mahkemelerin kapatılması ile birlikte Türkiye’de yargı kolu dörde düşmüştür:
Anayasa Yargısı/İdari Yargı/Adli Yargı/Uyuşmazlık Yargısı
Anayasa Mahkemesi de referandumda değişime uğramıştır: Askeri mahkemelerin kapatılması sonucu 17 olan üye sayısı 15 üyeye düşürüldü.Ancak askeri mahkeme üyesi kişilerin görevleri sona erene kadar Anayasa Mahkemesi 17 üye ile görev yapacak ve bu üyelerin görev süresi dolduktan sonra yerlerine yeni üyeler seçilmeyecektir.
Anayasa Mahkemesinin 3 üyesini TBMM belirlerken 12 üyesini Cumhurbaşkanı belirler.
Artık Anayasa Mahkemesi yürütme yetkisine ilişkin CB Kararnamelerini de denetleyecek.
Değişiklik paketiyle Anayasa Mahkemesinin Yüce Divan sıfatıyla yargılayacakları kişilerde de değişiklikler olmuştur.Başbakan ifadesi kaldırılmış olup Cumhurbaşkanı Yardımcısı ifadesi getirilmiştir:
“Anayasa Mahkemesi Cumhurbaşkanını, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanını, Cumhurbaşkanı yardımcılarını, bakanları, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay Başkan ve üyelerini, Başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcıvekilini, Hâkimler ve Savcılar Kurulu ve Sayıştay Başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılar.”
Gelelim HSK’nın değişimine:
Hâkimler ve Savcılar Kurulu, mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı esaslarına göre kurulur ve görev yapar.
Önceden Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu olan HSYK 16 Nisan referandumu ile “yüksek” ifadesi kaldırılmış ve Hakimler ve Savcılar Kurulu(HSK) haline getirilmiştir.
Değişikliklerle birlikte 34 olan üye sayısı 13’e düşürülmüştür.3 daire ise 2 daireye indirilmiştir.
Üyeler 4 yıllığına seçilecek ve süresi dolan üyeler tekrar seçilebilecektir.
Kurulun Başkanı Adalet Bakanıdır.
Adalet Bakanlığı Müsteşarı ise kurulun tabii üyesidir.(703 sayılı KHK uyarınca mevzuatta Hakimler ve Savcılar Kuruluna (HSK) ilişkin Adalet Bakanlığı müsteşarına verilen görevler, Adalet Bakanlığının bu işlerle görevlendirilen bakan yardımcısına verilmiş sayılacak.)
2010 Anayasa değişikliği ile getirilen seçim sistemi ile HSYK(yeni adıyla HSK) hain Fetö tarafından istismar edilmiştir.HSYK(HSK) uzun yıllar darbeci hain FETÖ’nün önemli silahlarından biri olmuştur. Bu değişiklerle vesayet ortadan kaldırılmaya çalışılmıştır.
2016 referandumu ile kurulun belirlenme şekli şu şekildedir:
- Cumhurbaşkanı tarafından yapılan seçimler
İ-3 ÜYE: Birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş adlî yargı hâkim ve savcıları arasından Cumhurbaşkanınca seçilir.
ÖRNEK 2:
İİ-1 ÜYE: Birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş idarî yargı hâkim ve savcıları arasından Cumhurbaşkanınca seçilir.
İİİ-1 ÜYE: Adalet Bakanı kurulun başkanıdır.Adalet Bakanı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile atanır ve yine bu yolla görevden alınır.
İV-1 ÜYE: Adalet Bakanlığı Müşteşarı(703 sayılı KHK ile Bakan Yardımcısı) kurulun tabii üyesidir. Bakan Yardımcıları Cumhurbaşkanı Kararı ile atanır.
Örneğin: Adalet Bakanlığı Bakan Yardımcılığına Cengiz Öner’in atanması kararı:
20 Temmuz 2018 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanı Kararları ile Adalet Bakanlığı Bakan Yardımcılığına Cengiz Öner, Hilmi Bilgin , Selahaddin Menteş ve Yıldız Seferinoğlu atanmıştır.3-4
Bu açıklamalar ışığında Hakimler ve Savcılar Kurulu üyeliğine Cumhurbaşkanı kaynaklı 6 üye gelmektedir.
- TBMM tarafından yapılan seçimler
İ-3 ÜYE: Yargıtay üyeleri arasından Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından seçilir.
İİ-1 ÜYE: Danıştay üyeleri arasından Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından seçilir.
İİİ-3 ÜYE: Nitelikleri kanunda belirtilen yükseköğretim kurumlarının hukuk dallarında görev yapan öğretim üyeleri ile avukatlar arasından Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından seçilir. (en az birinin öğretim üyesi ve en az birinin de avukat olması zorunludur. )
ÖRNEK:
Bu açıklamalar ışığında Hakimler ve Savcılar Kurulu üyeliğine TBMM kaynaklı 7 üye gelmektedir.
TBMM’de HSK üyelerinin seçilme usulleri:
Kaynakça
1- DOĞAN, Yamaç, “Cumhurbaşkanlığı Hükumet Sistemi”(yayınlanmamış eser) 2.Bölüm den sadeleştirilmiştir.
2- Resmi Gazete
3-Resmi Gazete
4- https://www.sabah.com.tr/gundem/2018/07/21/son-dakika-bakan-yardimcilari-belli-oldu