ÖZET
Bu çalışma, liberalizmin kökenini ele alarak liberalizmi diğer siyasal sistemlerden ayıran temel ilkeleri (bireycilik, özgürlük, sınırlı devlet, piyasa ekonomisi) incelediği gibi dünyada yaygınlaşan neo-liberal politikaların liberalizmin doğuşu aşamasından gelişmesine kadar olan süreci de incelemektedir. Çalışmada, Türkiye’de liberalizmin oluşum sürecini değerlendirmek, bu oluşumda ortaya çıkan değişimin ne yönde olacağını görmek ve değişimin etkilerini ortaya koymak amaç edinmiştir. Çünkü açıklanmak istenen asıl düşünce Türkiye’de Turgut Özal dönemi ve Anavatan Partisi (ANAP) siyasetinin liberalizmin süregelen dünya görüşüyle uygunluğunu anlamlandırabilmektir. Bu sayede Turgut Özal’ın çalışmalarının toplumda uyandırdığı yargıları görmek, çalışmalarla ilgili izlenimlerde bulunmak ve o dönem için yapılmak istenen düzenlemelerin olumlu mu yoksa olumsuz mu olduğunu incelemeyi esas alan bir çalışma olacaktır.
Anahtar Kavramlar: Bireycilik, Sınırlı Devlet, Neo-liberal Politika, Anavatan Partisi (ANAP), Turgut Özal.
1) GİRİŞ
Liberalizm tarihsel süreçte siyasal, sosyal ve ekonomik alanda belirli tezleri savunan bir ideoloji olmuştur. Tezler çeşitli olduğu için bir çeşit liberalizmden de bahsetmek mümkün değildir. Çeşitliliğin nedeni farklı gelenekler, kültürler, farklı tarihsel ve toplumsal süreçler, farklı coğrafyalar olabilir.
Geniş anlamda liberalizm, bütün alanlarda baskıya karşı olan, kişisel tercihleri ve bireysel düşünceyi önemseyen bir kavramdır. Birey, kendi çıkarlarını kendi bilir, tercihini kendi yapar. Bireyler temel haklara sahiptirler ve bu haklar doğrultusunda çıkarlarını korurlar. Liberaller, negatif özgürlüğü savunurlar. Bu da bireyi dışarıdan gelebilecek keyfi ya da zorba müdahalelere karşı korur. Piyasa ekonomisi, bir gücün oluşumuyla değil doğal olarak kendiliğinden doğan düzenin işleyişini ifade eder. Piyasa, bireylerin karşılıklı rızalarıyla oluşur ve toplumda ekonomik faaliyetlerin baskı olmadan düzenlenmesini sağlar. Bireysel özgürlük düşüncesi ve piyasa ekonomisi peşinde sınırlı devlet anlayışını da getirir. Devlet politikaları bireysel özgürlüğe ve piyasa ekonomisinin mantığına terstir. Liberalizm düşüncesi, devlet müdahalesi olumlu sonuçlar doğurmaz ve yönetimde despotizme neden olur görüşündedir. (Duman, 2009: 154-158)
Dünyadaki bu gelişmeler Türkiye’de de modernleşme çabalarının başlamasına neden olmuştur. Batılılaşma sürecinde kimi zaman ekonomik ve politik kimi zaman ideolojik ve kültürel boyutlarıyla gündeme gelmiş olan bu tartışma, farklı siyasi ve ideolojik örgütlenmelere yol açmıştır. Türkiye’de modernleşme çabaları devlet tarafından ideolojiye dönüştürüldüğü için devlet ve toplum arasında zaman zaman bir çatışma ve gerginlik yaşanmıştır.
Türkiye’de liberalizmin etkileri Tanzimat Fermanı ile başlamakla birlikte asıl başlangıcı 1980’li yıllarda dışa açılma ile birlikte dünyadaki liberal hareketin esintisiyle başlamıştır. 1980’li yıllar devletçilik politikalarının yıkılıp yerine sınırların kaldırıldığı serbest piyasa ekonomisinin ve sınırlı devleti savunan neo-liberal politikaların hakim olduğu dönemler gelmiştir. (Eştürk, 2006: 1)
Turgut Özal da askeri rejim sonrası iktidarda olduğu 1983-1989 döneminde Türkiye’de liberalleşme ve yenidünya düzenine ayak uydurma doğrultusunda adımlar atmıştır. Yenidünya düzeni, piyasaların serbestleştirilmesi, ulusal engellerin aşılması, devlet tekelinin ortadan kaldırılması, özel sektörün güçlenmesi olarak görülür. Özal döneminde liberal ekonomiye geçişle ilgili girişimlerde bulunulduğu halde siyasi yönden pek ilerleme kaydedememiştir.
Türkiye’de gelişim süreci ise Osmanlı döneminde Tanzimat Fermanı ile başlayarak Cumhuriyet dönemi ve 1980 sonrası Turgut Özal dönemini içine alarak devam etmiştir.
Turgut Özal çeşitli nedenlerle hedeflediği sonuca ulaşamamıştır. Bizde Özal’ın hedeflerinin neler olduğunu ve o dönemde talep edilenin ne olduğunu Özal’ın bu talepleri ne doğrultuda karşıladığına ya da karşılayamadığına bakacağız. Özal’ın ideolojisinin önünü tıkayan engelleri bu çalışma ile öğrenmeye çalışacağız.
