Özel Ekonomik Bölgenin Çin Modeli

1958-1961’li yıllarda Mao Zedongun “Büyük sıçrama” politikasından sonra açlık geçiren Çin an itibariyle GSYİH (Gayrisafi yurt içi hasıla) hacmine göre dünya ülkeleri arasında ikinci sırada yer alıyor.İşte bu başarının arkasında Deng Şiaopingin reformları duruyor.1980 yılında Deng Şiaoping açık ekonomiye geçmek için yeni reformlar hazırlıyor.Doğrudan yabancı yatırımları çekmek ve Çin’in ihracatını canlandırmak amacıyla Çin yönetimi ülkenin kapılarını yabancı yatırımcılara açmak kararını alarak ülkede özel ekonomik bölgeler oluşturuyor.Çin’de özel ekonomik bölgeler siyasi tehlikelerden uzak kalması amacıyla Pekin yakınlarında değil, Pasifik çevresi eyaletlerde, yani Guangdong ve Fujian eyaletlerinde oluşturuldu.Ayrıca bu eyaletler Çin’de kapitalist sisteminin geliştiği Çin Halk Cumhuriyeti’nin Hong Kong ve Makao Özel Yönetim Bölgelerine daha yakın oldukları için Çin yönetimi Hong Kong ve Makaoya yakın bölgelerde özel ekonomik bölgelerin kurulmasının daha uygun olacağını düşünüyor. Önce üçü Guangdong eyaletinde (Shenzhen, Zhuhai, Shantou), biri ise Fujian eyaletinde (Xiamen) olmak üzere 4 bölge oluşturuluyor. Bunlardan en önemlisi ise Shenzhen olur, çünkü Shenzhen bu özel ekonomik bölgelerin arasında Hong Kong Özel Yönetim Bölgesine daha yakındı. O zamanlarda, Shenzhen, Çin’in en yoksul bölgelerinden biriydi. Fakat bu düşünceli ekonomik politika, önümüzdeki birkaç yıl içinde Shenzhen özel ekonomik bölgesinin temsilciliğinde Guangdong eyaletinin sonraki yıllarda ise tüm ÇHC’nin ekonomik gelişmesine yol açmıştır. Nitekim 1981 yılında Çin’de doğrudan yabancı yatırımların toplam hacminin yüzde 59.8’i bu 4 özel ekonomik bölgenin payına düşüyor. Bu payda ise en çok Shenzhen özel ekonomik bölgesinin (yüzde 50.6) özel ağırlığı vardır. Üç yıl sonra ise bu 4 özel ekonomik bölgenin payına Çin’in doğrudan yabancı yatırımlardan kazandığı ümümi meblağın yüzde 26’sı düşüyor. 1985 yılının sonunda ise bu 4 özel ekonomik bölgede gerçekleşen doğrudan yabancı yatırımlar 1.15 milyar dolar, başka deyişle, Çin’in doğrudan yabancı yatırımlardan kazandığı toplam tutarın yüzde 20’sini teşkil etmiştir [1]

Özellikle belirtmeliyiz ki, bu bölgelere devlet desteği ve denetimi aşırı büyüktü.Yabancı yatırımcıları en çok çeken nokta ise bu bölgelere sırf devlet tarafından büyük sermayenin yatırılıması ve bölgelerin üst düzey altyapı ile sağlanması idi. Bu kombinasyon, yani hem serbest ticaret, hem üst düzey devlet desteği ve kontrolü, hem de ülkede yeteri kadar ucuz işte gücünün olması Çin ekonomisinin gelişmesine katkıda bulunan faktörlerden biriydi. Bütün bunların sonucunda 1980-1984 yıllarında ülkenin GSYİH ‘si yüzde 10, Shenzhenin yıllık ekonomik göstergeleri ise yüzde 58 arttı. Ayrıca Zhuhai (yüzde 32), Shantou (yüzde 9) ve Xiamen (yüzde 13) özel ekonomik bölgelerinin yıllık ekonomik göstergelerinde yüksek artış gözlemlenmiştir [2]. 1984 yılında Çin Halk Cumhuriyeti’nin merkezi yönetimi ülkede Dalian, Qinhuangdao, Tianjin, Yantai, Qingdao, Lianyungang, Nantong, Shanghai, Ningbo, Wenzhou, Fuzhou, Guangzhou, Zhanjiang ve Beihai gibi 14 açık kıyıdaş şehir yaratıyor. Nihayet, 1988 yılında Hainan özel ekonomik bölgesi oluşuyor. Ek olarak belirtebiliriz ki, ülkede 114 yeni ve yüksek teknoloji parkları, yurtdışında eğitim almış uzmanlar için ise 70 bilimsel-teknik bölgeler kurulmuştur.Evet Çin kendi özel ekonomik bölge modelini yaratıyor. Bu modelin spesifik özellikleri ise şunlardır:

1. Ekonomik sorunların çözümünde özel ekonomik bölgenin yöneticilerinin yüksek dereceli bağımsızlığı, hızlı yönetim sistemi, sonuç için bağımsız sorumluluk;
2. Ayrıcalıklı vergi ve gümrük politikası (Örneğin: Pudun bölgesi girişimcilik faaliyeti birimlerine bu özel vergi ayrıcalıklarını öneriyor. Yabancı işgücü kaynaklarının gelir vergilerinin ödenmesinin iptali, beş yıllığına gelir vergisinin ödenmesinin iptali, gelir vergisinin önümüzdeki üç yıl içinde yüzde 50 oranında ücreti;
3. Yabancı ve yerli yatırımcıların teşvik edilmesine yönelik idari ve hukuki rejim (sakinlerin kaydı için basitleştirilmiş sistem ve devlet yoklamaları sayısının azaltılması);
4. Uluslararası ulaşım, özellikle de transokean koridorlarına giriş amacıyla özel ekonomik bölgelerin sırf Pasifik kıyısına yakın bölgelerde kurulması;
5. Yabancı yatırımcıların teşvik edilmesini kolaylaştıran özel mevzuat altyapısı [3].

Bazı insanlar buna “Çin mucizesi” diyorlar.Fakat bence bu mucize değil tamamen gerçekliktir.

Tablo 1. Çin’in özel ekonomik bölgelerinin ihracı ve doğrudan yabancı yatırımlardan erişimleri 1978-2008

  Yıl        Shenzhen        Zhuhai         Shantou          Xiamen          Hainan

                                      İhraç, milyar ABD doları ile

1978         0.009^a              0.009^a           0.251^b            0.082                ——

1990         8.152               0.489            0.84                0.781               0.471

2000         34.564             3.646            2.595              5.880               0.803

2006         135.959           14.843          3.484              20.508             1.376

2007         168.542           18.477          3.912              25.555^c            1.838^c

2008^d        163.780           19.730          3.278^e             26.97               ——-      

                      Kullanılan doğrudan yabancı yatırım, ABD doları ile

1978          5.48^a                 ——–         1.61^b              ——-                0.10^b

1990          389.94               69.1            98.09             72.37                100.55

2000          1961.45             815.18        165.61           1031.50            430.8

2006          3268.47             824.22        139.60           954.61              748.78

2007          3662.17             1028.83      171.62           1272^c                1120^c

2008^d         3929.58             1138.49      ——-            1955.63            ——–

                                                                                                                   

^a1979

^b1980

^cİlk rakamlar.

^d Ocak-Kasım

^e Ocak-Eylül

Kaynak: Tablo SBST, 1994, 2007 [4] [5]; SBHN, 2007, 2008 [6] [7]; SBSZ, 2007,2008 [8] [9]; SBXM, 2007, 2008 [10] [11]; SBZH, 2007 [12]; ve SBGD, 2008 [13] kaynakları tarafından tertip edilmiştir

---

Kaynakça

1. Yue-man Yeung, Joanna Lee and Gordon Kee (2009) “China’s Special Economic Zones at 30”, Eurasian Geography and Economics journal, volume 50, No. 2, p. 223-224
2. Xu, Xianxiang and Xiaofei Chen (2008) “SEZs: The Starting Point of Progressive Revolution and Opening of China,” World Economic Papers, No. 1, p. 14-26, (in Chinese).
3. И.Р. Руйга, М.В. Ефремова (2016) “Опыт формирования и развития особых экономических зон в китае”, Красноярск, Международный журнал прикладных и фундаментальных исследований, Академия Естествознания, № 11-1, c. 115.
4. SBST (Statistical Bureau of Shantou), (1994) “Shantou Statistical Yearbook 1994”, Beijing, China Statistics Press.
5. SBST (Statistical Bureau of Shantou), (2007) “ Shantou Statistical Yearbook 2007”, Beijing, China Statistics Press.
6. SBHN (Statistical Bureau of Hainan), (2007) “Hainan Statistical Yearbook 2007”, Beijing, China Statistics Press.
7. SBHN (Statistical Bureau of Hainan), (2008) “Annual Statistical Bulletin of Hainan 2008”, accessed January 9, 2009 (in Chinese).
8. SBSZ (Statistical Bureau of Shenzhen), (2007) “Shenzhen Statistical Yearbook 2007”, Beijing, China Statistics Press.
9. SBSZ (Statistical Bureau of Shenzhen), (2008) “Shenzhen Statistical Yearbook 2008”, Beijing, China Statistics Press.
10. SBXM (Statistical Bureau of Xiamen), (2007) “Xiamen Statistical Yearbook 2007”, Beijing, China Statistics Press.
11. SBXM (Statistical Bureau of Xiamen), (2008) “Annual Statistical Bulletin of Xiamen 2008”, January 9, 2009 (in Chinese).
12. SBZH (Statistical Bureau of Zhuhai),(2007) “Zhuhai Statistical Yearbook 2007”, Beijing, China Statistics Press.
13. SBGD (Statistical Bureau of Guangdong), (2008) “Guangdong Statistical Yearbook 2008”, Beijing, China Statistics Press, accessed January 9, 2009.