GİRİŞ
Bir yerel yönetim birimi olan belediyenin, ülkemizde tarihinin oldukça eskilere dayandığını söyleyebiliriz. Osmanlı’da belediyelerin ortaya çıkışı 1855 yılında İstanbul Şehremaneti’nin kurulmasıyla gerçekleşmiştir. Şehremaneti çatısı altında kurulan belediye daireleri ile belediyecilik faaliyetleri başlamıştır. Sayıları zaman içinde değişiklik gösteren belediye daireleri uzun yıllar varlığını devam ettirmiştir. 1912 yılında belediye daireleri, İstanbul Belediyesinin şube müdürlüklerine dönüştürülerek yeni bir düzenlemeye gidilmiştir. ( Ergin, 2012,26-34; Oktay, 2011: 22, 99, 196’dan Görmez, 2015: 188)
Türkiye’de belediyeciliğin asıl dönüşümü 1980’li yıllardan sonra gerçekleşmiş diyebiliriz. 1980’li yıllardan itibaren çıkarılan kanunlarla belediyelere sürekli yeni işlevler kazandırılmıştır. Ülkemizde büyükşehirlerin kurulması 1984 yılında çıkarılan 3030 sayılı kanunla gerçekleşmiştir. Kanun ile Türkiye’de iki kademeli büyükşehir modeline geçilmiş, büyükşehirlerin kurulması “büyük yerleşim yerleri için özel yönetimli yerleşin birimleri” kurulması esasına dayandırılmıştır. Bu esasa göre kurulan büyükşehir belediyeleri 5016 sayılı kanun çıkarılana kadar devam etmiştir.
2004 yılında çıkarılan 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunuyla yapılan düzenlemeler ile büyükşehir belediye yönetimine bir çerçeve oluşturulmuştur. Büyükşehir belediyelerinin sınırları, görev ve yetkileri, organları ve bütçeleri hakkında yapılan ayrıntılı bir mevzuat elde edilmiştir.
2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanunla da büyükşehir belediyeleri üzerine oldukça ayrıntılı bir çalışma yapılarak yeni kanunlar koyulmuş, mevcut kanunlara ekler yapılarak büyükşehir belediye sisteminin son hali oluşturulmuştur.
Bu çalışmayla da amaçlanan Türkiye’de 1980’den sonra büyükşehir belediyelerin çıkarılan kanunlarla nasıl bir dönüşüm yaşadığını tespit etmektir. Bu hususta önce 1980’li yıllarda yapılan genel belediyecilik çalışmaları değerlendirilmiş sonra da 2000’li yıllardan sonra çıkarılan iki büyükşehir belediye yasaları değerlendirilerek, değişimler tespit edilmeye çalışılmıştır.
-
1980-2000 ARASINDA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİNİN OLUŞUMU
-
1980 Darbe Yıllarında Yapılan Düzenlemeler
1980’li yıllar darbenin gerçekleştiği ve sıkıyönetim komutanları tarafından denetimin sağlandığı bir dönemdir. Olağanüstü koşulların yaşandığı yıllarda sıkıyönetim tarafından hızlı şekilde kanunlar çıkarılarak birçok konuda yeni düzenlemeler yapılmıştır. Belediyecilik alanında da bazı düzenlemeler kaldırılmış ve yerine yeni kanunlar getirilmiştir. Bu kanunların birkaçı geçici düzenleme olmasına karşın günümüzde hala varlığını koruyanlar da vardır. 12 Eylül yönetiminin yaptığı düzenlemelerle ilgili olarak şunları sıralayabiliriz;
1580 sayılı Belediye Kanununa ek olarak 2303 sayılı kanun ile tüm belediye başkanlarını görevden almış ve belediye meclisleri feshedilmiştir. Bu durum 1984 yerel seçimlerinde son bulmuştur.( Görmez, 2015: 57 )
1981 yılında çıkarılan 2561 sayılı “ Büyük Şehirlerin Yakın Çevresindeki Yerleşim Yerlerinin Ana Belediyelere Bağlanması Hakkında Kanun” ile toplamda 145 ana belediye oluşturulmuştur. (Görmez, 2015: 57 )
Kanunla amaçlanan “ Enerji, içme ve kullanma suyu, kanalizasyon, ulaşım, toplu taşıma ve imar gibi temel belediye hizmetlerinin birbirleriyle uyumlu ve bütünleştirici bir planlama içinde yeterli ölçüde ve verimli bir biçimde yerine getirilmesini sağlamak amacıyla son genel nüfus sayımı sonuçlarına göre belediye nüfusu 300.000’i aşan büyükşehirlerin çevresinde bulunan belediye ve köyler, bu Kanunda belirtilen esas ve usullere göre yakınında bulundukları büyükşehir belediyesine bağlanabilir. Bu bağlantıda, bağlanacak belediye ve köylerin ana belediyelere uzaklıkları, ana belediyenin imkânları, hizmeti götürmeye birleştirme olanakları göz önünde tutulur.” ( Md.1.) şeklinde belirtilmiştir. Bu düzenlemeyi büyükşehir modeline az da olsa benzerlik gösteren bir düzenlemedir.
Bu yıllarda belediyeler için iki önemli düzenleme yapılmıştır. Günümüzde hala etkinliğini devam ettiren düzenlemelerden biri belediye gelirlerinin artırılması diğeri de İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresinin kurulması kararı olmuştur.
1980’den önce belediye gelirlerinin artırılması konusunda herhangi bir düzenleme yapılmamışken. 1981 yılında çıkarılan iki kanunla bu konuda önemli bir adım atılmıştır. Bu kanunlardan ilki 2380 sayılı Belediyeler ve İl Özel İdarelerine Genel Bütçe Gelirlerinde Pay verilmesidir. Diğeri ise 2484 sayılı belediye gelirleri kanunudur.
