Analizini yaptığımız kitap, Kanuni Sultan Süleyman devrinin en önemli veziriazamı ”Serasker Sultan” lakaplı Makbul Pargalı İbrahim Paşa dönemini (Doğ: 1494, Veziriazamlık Dönemi: 1523-1536) anlatan bir araştırma inceleme eseridir. Kitabın yazarı Hester Donaldon Jerkins (1869-1941), Editörü Prof. Dr. Erhan Afyoncu’dur. Jerkins’in diğer bilinen çalışmaları Robert Kolej’in Kızları adlı kitabıdır. Özetini çıkardığımız kitabın Orijinal ismi Ibrahim Pasha: Grand Vizir of Suleiman the Magnificient (1911).Jerkins 1900-1909 yılları arasında İstanbul Amerikan Kız Koleji’inde tarih profesörü olarak görev yapan Hester Donaldson Jerkins tarafından Colombia Üniversitesi’nde 1911 yılında doktora tezi olarak hazırlanmış ve aynı yıl basılmıştır.
Biz bugün Jerkins dediğimizde ilk aklımıza gelen ünlü Kanuni’nin Veziriazamı Pargalı İbrahim Paşa adlı kitabının özetini çıkartacağız. Bu kitapta yazar Pargalı İbrahim Paşa’nın kimliği hakkında, Şehzade Süleyman ile tanışmasını, yükselişini ve düşüşünü inceler. Jerkins; bu kitapta Pargalı İbrahim Paşa’nın tüm dönemlerini beş bölümde anlatmıştır. Sırasıyla İbrahim Paşa’nın Yükselişi, İdareci İbrahim Paşa, Diplomat İbrahim Paşa, General İbrahim Paşa ve İbrahim Paşa’nın Düşüşü olarak kitabı bitirmiştir.
16. yüzyıl Klasik Osmanlı Dönemi olsun, Kanuni Sultan Süleyman döneminin ilk 16 yılı olsun siyaset, savaş ve diplomasi alanında araştırma yapan tarihçi ve araştırmacılar için vazgeçilmez bir şahsiyet olan Pargalı İbrahim Paşa ve dönemi araştırılması gereken hususi konulardan bir tanesidir. Bundan dolayı yeni nesil araştırmacıların eğer 16. yüzyıl dönemini araştırma yapacaklarsa bu kitabı şiddetle tavsiye ederim.
Bu kitapta Jerkins genel olarak Venedik, Avusturya ve Fransa Krallıkların elçilerin onun hakkında tuttukları raporlar, resmi yazışmalar, antlaşmalar, geziler ve Türk geleneklerine dair raporları ve özel makaleleri kullanmıştır. Bazı yerlerde de Solakzade, Şeref Abdurrahman, Kemalpaşazade gibi Vak’a-Nüvis’lerin yazılarını kaynak göstermiştir. Aynı zamanda dünyaca ünlü yabancı Osmanlı araştırmacıları olan Hammer ve Jorga gibi tarihçilerinin eserlerini de kaynak olarak kullanılmıştır. Kitap bölümlerinde ele alınan konular şu şekildedir:
Birinci Bölümde; İbrahim Paşa’nın kökeni, doğumu ve çocukluğu, Şehzade Süleyman ile tanışması, Sultan Süleyman’ın hükümranlık döneminde hızlı yükselişi, düğünü ve özellikle Sultan Süleyman ile ilişkisi hakkında detaylı bilgiler verilmiştir. Aynı zamanda bu bölümde İbrahim Paşa’nın hayatı hariç Türkiye’de Batı’dan farklı kölelik, Peygamberin ve İslami Kanunların Kölelere ile ilgili tavsiyelerini de incelemiştir.
İkinci Bölümde; Hain Ahmet Paşa’nın İsyanı, Mısır’a Gidişi ve İsyana Son Vermesi, Seraskerliği tayin oluşu ve İdareci özelliklerini de ele alıyor. Aynı zamanda ticaret hususunda ne kadar gayretli olduğunun da altını çiziyor.
Üçüncü Bölümde ise Diplomat İbrahim Paşa başlık altında Türkiye’nin dış ilişkileri, Ragusa, Venedik, Rusya, Kutsal Roma İmparatorluğu, Ferdinand ve Zapolya ile diplomatik ilişkileri, Fransa elçilerin Pargalı ile görüşmeleri ve İbrahim Paşa’nın Avrupa’nın hedeflerini anlatmaktadır. Ancak buradaki en önemli alt konu İbrahim Paşa’nın Sultan Süleyman üzerindeki nüfuzudur.
Dördüncü Bölümde ise Askeri olarak İbrahim Paşa’nın nitelikleri konusu ele alınıyor. Başlıca alt konuları Belgrad Sefer, Rodos Kuşatması, Mohaç Meydan Muharebesi, Viyana Kuşatması ve İbrahim Paşa’nın son seferi olan Irakeyn Seferi konuları ele alınıyor.
Son bölüm olan İbrahim Paşa’nın Düşüşü incelendi. Alt konu İbrahim’in ölümü, İbrahim’e karşı suçlamalar, Hıristiyanları kayırdığı iddiası, İskender Çelebi ile anlaşmazlıklar, Sultan Süleyman’ın yemini bozması, İbrahim Paşa’nın Hain miydi? gibi alt konular işlenmiştir. Benim şahsen en beğendiğim cümleler İbrahim Paşa’nın kibri ve hırsından dolayı elçilere karşı sarf ettiği konuşmalarıdır.
”Efendimiz padişah, kendileri ile benim aramda fark kalmamasını istediklerinden biri onda, biri de bende iki adet mühür bulunmasını buyurmuşlardır. Eğer kendileri için giysi ısmarlayacak olsalar, bir eşini de benim için yaptırırlar.”
”Muhteşem Süleyman’ın Muhteşem Zaferine Dair İnceleme: Mohaç” makalesini yazarken İbrahim Paşa’nın karakteri ilgimi fazlasıyla çekerken sadece Sultan Süleyman’ı değil aynı zamanda ”Serasker Sultan” lakaplı bu veziriazamını da hususi inceleme isteği uyandırdı. Hem iyi bir asker olan hem de iyi bir diplomat olan ve yabancı elçiler tarafından Sultan Süleyman’a atıf yapılarak ‘Muhteşem İbrahim’ in hayatı bizim gibi tarih araştırmacılar için her zaman ilgi çekici bir konu olmuştur. Pargalı İbrahim Paşa’nın hayatını bu kitap hariç Editörlüğünü yine Erhan Afyoncu’nun yürüttüğü bir araştırma inceleme kitabı olan ” Venedik Raporlarına Göre Kanuni ve Pargalı İbrahim Paşa”, Prof. Dr. Feridun M. Emecen ‘in ”İbrahim Paşa” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 21 Cilt, Robert Mantran’ın Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Nicolae Jorga’nın Osmanlı İmparatorluğu Tarihi 1451-1538 Cilt 2 çalışmaları da kayda değer incelemelerdir.
Kitabı bölüm, bölüm incelememin temel amacı yazıldığı günden bugüne 110 sene geçmiş olmasına rağmen bizlere günümüzde de yol gösteriyor oluşudur.
KAYNAKÇA
Jerkins, H (2015) Kanuni’nin Veziriazamı Pargalı İbrahim Paşa, (Çev. Nilüfer Epçeli), İstanbul; Yeditepe Yayınevi.
