Kültür Bağlamında İstanbul’un Fati̇h Ve Beşi̇ktaş İlçeleri̇nin Karşılaştırmalı Mekan Anali̇zi̇

ÖZET

İstanbul, kent kültürü kavramının tarihsel süreç içerisinde dinamik bir şekilde canlı kaldığı, içerisinde yaşayanların kent dokusuna izler bıraktığı bir şehirdir. Bu şehirde bulunan Fatih ve Beşiktaş ilçeleri ise kamusal mekanda kentleşmenin oluştuğu iki sembol görevi görmektedir. Fatih ve Beşiktaş, İstanbul tarihi açısından önemli bir konuma sahiptir. İki ilçenin de bulundukları lokasyon İstanbul’un şehir merkezi sayılan konumlarındandır ve önemli pek çok diğer bölge için transit geçiş bölgeleridir. Bu coğrafi yakınlık ve kültürel zenginlik ile birlikte iki ilçenin de kültürlenme biçimleri, kentlilerin davranışları ve kentlilerin mekanları kullanış biçimleri arasında büyük ölçüde farklılıklara rastlanmaktadır. Bu çalışmada İstanbul şehrinin kültür yapı taşlarını oluşturan Fatih ve Beşiktaş’ın kültür çerçevesinde mekan analizi yapılarak, iki ilçenin benzer ve farklı noktaları sebep ve sonuçları ile değerlendirilmeye çalışılmıştır. Çalışmada şehir kültürü, kentlilik, İstanbul’un tarihi ve kültürel öğelerine değinen kitap, makale, şiir, roman, web sitesi gibi çeşitli kaynaklardan yararlanılarak literatür taraması yapılmıştır. Ayrıca araştırmaya katkı sunması amacıyla her iki ilçede de tepkisiz gözlem yöntemiyle saha çalışması yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Kent, Kültür, Mekan, Kent Kültürü, İstanbul, Fatih, Beşiktaş

ABSTRACT

Istanbul is a city where the concept of urban culture has remained dynamically alive in the historical process, and its inhabitants leave traces on the urban fabric. Fatih and Beşiktaş districts in this city serve as two symbols of urbanization in public space. Fatih and Beşiktaş have an important position in terms of the history of Istanbul. The locations of both districts are considered to be the city center of Istanbul and are transit areas for many other important regions. Along with this geographical proximity and cultural richness, there are great differences between the ways of acculturation of the two districts, the behavior of the citizens and the way the citizens use the places. In this study, the spatial analysis of Fatih and Beşiktaş, who constitute the cultural building blocks of the city of Istanbul, was made within the framework of culture, and the similar and different points of the two districts were tried to be evaluated with their reasons and results. In the study, a literature review was conducted using various sources such as books, articles, poems, novels, and websites that touch on urban culture, urbanity, historical and cultural elements of Istanbul. In addition, field work was carried out in both districts with the method of unresponsive observation in order to contribute to the research.

Key Words: City, Culture, Space, Urban Culture, Istanbul, Fatih, Beşiktaş

GİRİŞ

İstanbul şehri, yüzlerce yıldır pek çok farklı kültüre ve yaşam tarzına ev sahipliği yapmış yaşayan bir tarih özelliği taşımaktadır. İstanbul’un içinde barındırdığı her bir medeniyet kent dokusuna farklı bir bırakmış ve bu izler ile şehir, koca bir kültür mirası siluetine kavuşmuştur. İstanbul’un sahip olduğu iki ilçe olan Fatih ve Beşiktaş, bu tarihe tanıklık eden en eski yerleşim bölgelerinden ikisidir. Şehirle ilgili yazılmış pek çok kitapta, araştırmada, makalede, şiirde, adı geçen; filmlere ve dizilere konu olan, şarkılarda yer alan bu iki mekanın taşıdığı kültürel ruh ve kent mirası İstanbul’u tanımak ve anlamak için önemli birer yol gösteridir. Fatih ve Beşiktaş ilçelerinin kültür bağlamında mekan analizlerinin incelenmesi, bir anlamda İstanbul dokusunun kültür çerçevesinde anlamlandırılmasında etkili bir role sahiptir.

1.KÜLTÜR VE MEKAN İLİ̇ŞKİ̇Sİ̇Nİ̇N İNCELENDİĞİ̇ ÖĞELER

Bu çalışmada, kültür ve mekan ilişkisinin derinlemesine analizi yapılırken, kentliler ve kentsel mekanın birlikte değerlendirilebilmesi için çeşitli anahtar kavramlardan faydalanılmaktadır. Bu çalışmada; camiler, kütüphaneler, meydanlar, kutsal mekanlar, kültür merkezleri, hamamlar, sinemalar, tiyatrolar, edebi̇ metinler, saraylar ve diziler incelenerek ortak bir analiz oluşturulmuştur.

1.1 Temel Kavramlar

 Kent:

Bireyler ve yöneticiler arasında en görünür ilişkilerin yapılandırıldığı mekanlar kent mekanlarıdır.^[1] Bir diğer anlamı ile kent, toplumsallaşma süreçlerinin geliştiği ve coğrafi koşullar ile sınırlandırılan bir toprak parçasıdır.^[2] Kent içinde vatandaşların yaşadığı; binalar, insanlar, manzaralar, sokaklar ve deneyimleri barındıran bir siluetler tablosudur.^[3]

Kültür:

Tarih ve toplum ekseninde beslenen, yaşam biçimleri ve düşüncelerin oluşturduğu bireyler arasında aktarım ile yayılan araçlar ve anlamlar bütünüdür.         

Kent Mekanı:

Kent içindeki dinamiğin işlediği ve toplumsal süreçler çerçevesinde canlı kalan, kentteki canlı ve cansız tüm varlıkların birlikteliği ile oluşan mekandır.^[4]

Kent Kültürü:

Kent içinde şekillenen yaşam formlarından meydana gelen ve kentin ruhunu oluşturan anlamlar birleşimidir.

Kentleşme:

Kırsal alanlardan modernleşme sürecindeki kent alanlarına geçilerek bu formda yaşama devam edilmesidir.

İstanbul:

Şehir ve kültür kavramının iç içe geçtiği, dünya tarihi açısında büyük değere sahip, yedi tepe üzerine kurulmuş, Asya ve Avrupa kıtalarını birleştiren bir şehirdir.^[5]

Fatih:

Haliç, Bizans surları ve Marmara arasında kalan; tarihi yaklaşık 8500 yıllık bir döneme dayanan, İstanbul’un tarihi ve kültürel açıdan en zengin ilçelerinden biridir.^[6]

Beşiktaş:

Bizans döneminde şehir dışı bölgede bulunan, Osmanlı’nın İstanbul’u fethi ile yerellik kazanan ilk bölgelerden biri olan İstanbul, tarihi ve kültürel açıdan önemli bir konuma sahip olan, Boğaziçi’nde bir İstanbul semtidir.^[7] 

Kentli:

Kırsal alan dışında, büyük ve gelişmiş kent merkezlerinde yaşayarak kentin ruhu ve kültürü ile etkileşim içerisinde bulunan vatandaşlardır.^[8]

Kentsel Dönüşüm:

Kent politikalarının bir parçası olarak ortaya çıkan kavram, içinde kente dair geliştirme politikalarını, kentse değişimi ve yasal düzenlemeleri barındırmaktadır. Dünyadaki kentsel dönüşüm projelerine kıyasla Türkiye’de uygulanan kentsel dönüşüm projeleri, kenti geliştirmek çok siyasal kazanımları hedeflemektedir.^[9]

Kent Dokusu:

Kent yerleşiminin içinde barındırdığı kültürel, sosyal, ekonomik, politik kavramlarının kente kattığı anlam bütünüdür.

Küreselleşme:

Toplumların ve kültürlerin benzeşmesiyle dünya çapında ekonomik, kültürel, sosyal ve siyasal bir davranış bütünlüğü oluşturulmasıdır.

Kamusal Mekan:

Vatandaşların ortak çıkarı için ortak bir eylem, düşünme yöntemi ve politikanın üretim mekanlarıdır.

Siluet:

Şehrin barındırdığı yapıların ve renklerin oluşturduğu görünümdür.

1.2. İki̇ İlçeni̇n Tari̇hi̇: Fatih

Fatih ilçesi, İstanbul’un Avrupa yakasında bulunan; Bizans surları, Haliç ve Marmara arasında kalan, tarihi yarımadanın bir parçasıdır. İlçenin tarihi milattan önceki dönemlere dayanmaktadır. Marmaray inşaatı sırasında yapılan kazılarda, bölgede Neolitik çağa dair buluntulara rastlanmıştır. Neolitik dönem, kentleşme kültürünün dünyada ilk izlerinin oluştuğu döneme karşılık gelmektedir. Bölgede yapılan diğer kazı çalışmalarında ise MÖ 5000 – 3000 yıllarına dayanan buluntularla karşılaşılması, ilçenin yaklaşık 8500 yıllık bir tarihçesi olduğunu göstermektedir. Bölge 1204 Ladin istilasına dek Avrupa uygarlığının başkenti olma özelliğine sahiptir. Bölgenin gücünü zamanla iyice yitirmesinin ardından, Fatih Sultan Mehmed’in fethi ile Roma uygarlığından Osmanlı İmparatorluğu’na geçmiştir. Böylelikle imar faaliyetleri başlamıştır; ayrıca iskan faaliyetleri başlayarak çok kültürlü bir yapı ile canlılık kazanmıştır.^[10]

1.3. İki̇ İlçenin Tarihi̇: Beşiktaş

İstanbul’un Boğaziçi kesiminde bulunan Beşiktaş ilçesi, Osmanlı öncesinde sur dışı olarak adlandırılan, şehrin dışında kalan bir bölgedir. Osmanlı’nın bölgenin yönetimini ele geçirmesi ile ilçe, yönetimsel bir statüye kavuşmuştur. 16. yüzyıldan sonraki dönemde Beşiktaş sınırlarında pek çok tarihi mekan inşa edilmiş; bölge, padişahların gözdesi ve dinlenme mekanlarının ev sahibi olan bir dönüşüm içine girmiştir. Beşiktaş, zaman içerisinde İstanbul dokusunu ve tarihini barındıran önemli figürlerden biri haline gelmiştir.^[11]

1.4. İlçe Yapıları

Fatih ilçesinde 57 idari mahalle bulunmaktadır. Bunlar: Aksaray Mahallesi, Akşemsettin Mahallesi, Alemdar Mahallesi, Ali Kuşçu Mahallesi, Atikali Mahallesi,  Ayvansaray Mahallesi, Balabanağa Mahallesi,  Balat Mahallesi, Beyazıt Mahallesi,  Binbirdirek Mahallesi, Cankurtaran Mahallesi, Cerrahpaşa Mahallesi, Cibali Mahallesi, Demirtaş Mahallesi, Dervişali Mahallesi, Emin Sinan Mahallesi, Hacı Kadın Mahallesi, Haseki Sultan Mahallesi, Hırka-i Şerif Mahallesi, Hobyar Mahallesi, Hoca Gıyasettin Mahallesi, Hoca Paşa Mahallesi, İskenderpaşa Mahallesi,  Kalenderhane Mahallesi, Karagümrük Mahallesi, Katip Kasım Mahallesi, Kemal Paşa Mahallesi, Kocamustafapaşa Mahallesi, Küçük Ayasofya Mahallesi, Mercan Mahallesi, Mesihpaşa Mahallesi, Mevlanakapı Mahallesi, Mimar Hayrettin Mahallesi, Mimar Kemalettin Mahallesi, Molla Fenari Mahallesi, Molla Gürani Mahallesi, Molla Hüsrev Mahallesi, Muhsine Hatun Mahallesi, Nişanca Mahallesi, Rüstem Paşa Mahallesi, Saraç İshak Mahallesi, Sarıdemir Mahallesi, Seyyid Ömer Mahallesi, Silivrikapı Mahallesi, Sultan Ahmet Mahallesi, Sururi Mahallesi, Süleymaniye Mahallesi, Sümbül Efendi Mahallesi, Şehremini Mahallesi, Şehsuvarbey Mahallesi, Tahtakale Mahallesi, Taya Hatun Mahallesi, Topkapı Mahallesi, Yavuz Sinan Mahallesi, Yavuz Sultan Selim Mahallesi, Yedikule Mahallesi ve Zeyrek Mahallesi’dir.

İlçenin yüzölçümü, 15,93 km karedir; nüfusu ise 433.873’tür.^[12][13]

Beşiktaş ilçesi 23 idari mahalleye sahiptir. Bunlar: Abbasağa Mahallesi,
Akat Mahallesi, Arnavutköy Mahallesi, Balmumcu Mahallesi, Bebek Mahallesi, Cihannüma Mahallesi, Dikilitaş Mahallesi, Etiler Mahallesi, Gayrettepe Mahallesi, Konaklar Mahallesi, Kuruçeşme Mahallesi,  Kültür Mahallesi, Levazım Mahallesi, Levent Mahallesi,  Mecidiye Mahallesi,  Muradiye Mahallesi, Nisbetiye Mahallesi, Ortaköy Mahallesi, Sinanpaşa Mahallesi, Türkali Mahallesi, Ulus Mahallesi, Vişnezade Mahallesi ve Yıldız Mahallesi’dir.İlçenin yüzölçümü; 18,01 km karedir, nüfusu ise, 185.447’dir.^[14][15]

İki ilçenin yapılanmasına bakıldığında Fatih ilçesinin yüzölçümünün daha küçük olmasına rağmen daha fazla bir yerel bölünmüşlüğe sahip olduğu görülmektedir. Bununla birlikte Fatih ilçesinde yaşayanların sayısının Beşiktaş’a kıyasla neredeyse üç katı olduğu belirlenmiştir. Bu durumun sebebi Fatih’in daha eski bir yerleşim mekanı olması ve İstanbul’da yaşayan orta ve alt kesime de hitap edişi olarak yorumlanabilmektedir.

1.5.Mekanlar

Mekanlar, bir kentin ruhunu ve silüetini yaratan, tarihi ve kültürel yapıların yer aldığı, kentlilerin yaşamlarında bir parça olan yerlerdir. İstanbul’da bulunan camiler, kütüphaneler, meydanlar, kutsal mekanlar, hamamlar ve saraylar bu mekanlara örnek teşkil etmektedir.

1.5.1. Camiler

İstanbul’da Osmanlı döneminde pek çok ibadet mekanı inşa edilmiştir. Bu mekanlar tek camilerden ziyade; medrese, mektep, hamam gibi mekanları da içinde bulunduran büyük ve küçük külliyeler içerisinde konumlanmıştır. Sultanahmed, Fatih, Beyazıd, Kılıç Ali Paşa külliyeleri bu mekanlara örnek verilebilmektedir. Tek camilerin sayısı ile hem Fatih hem de Beşiktaş ilçesinde oldukça fazladır. Bu camilere Fatih’te Muratpaşa, Hadım İbrahim Paşa, Mesih Ali Paşa Camileri; Beşiktaş’ta Molla Çelebi, Sinan Paşa, Büyük Mecidiye Cami örnek olabilmektedir. Bu durum halkın konumdan bağımsız olarak dini yaşantısına devam etmesinin önemini göstermektedir.^[16]

1.5.2. Kütüphaneler

Kütüphaneler teknoloji çağında eski önemini yitirse de yüzyıllardır kentlilerin kültür ile buluşma mekanlarından birisi olmuştur. Fatih ilçesinde tarihi öneme sahip Köprülü Ahmet Paşa Kütüphanesi, Aşir Efendi Kütüphanesi, Nuruosmaniye Kütüphanesi, Atıf Efendi Kütüphanesi, Koca Ragıp Paşa Kütüphanesi ve 3. Ahmed Kütüphanesi bulunmaktadır.^[17] Beşiktaş ilçesinde Bahçeşehir Üniversitesi’nin Barbaros Kütüphanesi ve Yıldız Teknik Üniversitesi’nin Şevket Sabancı Kütüphanesi bulunsa da Osmanlı döneminden kalan bir kütüphane bulunmamaktadır. Bu durumun, Fatih ilçesinin kültürlenme bakımından daha fazla mekana sahip olduğunu göstermektedir.

1.5.3. Meydanlar

İstanbul’a ilk kez gelenlerin ilk uğrak noktalarından biri Fatih’te bulunan Sultanahmed Meydanıdır. Meydan, dünyanın başlangıç noktası olarak anılmaktadır. Meydan ile Ayasofya arasında bulunan Yerebatan Sarnıcının yanında bir Milion taşı vardır ve bu Roma İmparatorluğu’nun her bölgesine uzanan yolların başlangıç noktası olarak bilinmektedir.^[18] Beşiktaş’ta bulunan Ortaköy Meydanı, Osmanlı rokokosunun şaheseri olarak bilinen Ortaköy Camisine sahiptir. Turistlerin ilk geldikleri bölgelerden olmasa da genellikle uğrak noktalar arasında yerini alır. Kozmopolit bir semt olmasının yanı sıra eğlence mekanları ve antika dükkanları ile anılmaktadır.^[19]

1.5.4. Kutsal Mekanlar

İstanbul içinde taşıdığı kutsal mekanlar bakımından hem Türkiye hem de dünya için önemli bir noktadadır. Tarih boyunca özellikle Ramazan ve cuma günlerinde kentliler tarafından sıkça ziyaret edilen dergâh ve türbeler, hala eski değerini korumaktadır.^[20]

Fatih ilçesinde Kocamustafapaşa Sünbül Efendi, Şazeli Tekkesi, Şeyh Türlü Tekkesi (Edirnekapı), Karagümrük Cerrahi Tekkesi; Beşiktaş ilçesinde Yahya Efendi ve Hamdiye Şazeli Tekkesi dini yaşamın devam ettiği mekanlardır.

1.5.5. Hamamlar

Hamamlar, özellikle Osmanlı döneminde halkın sık sık kullandığı hem külliyelerin içinde hem de müstakil olarak konumlanmış mekanlardır. Fatih ilinde sembol haline gelen beş önemli hamam bulunmaktadır. Bunlar: Hürrem Sultan Hamamı (Sultanahmed meydanı), Çemberlitaş Hamamı, Cağaloğlu Hamamı, Beyazıd Hamamı, Tahtakale Hamamı ve Ayakapı Hamamıdır. Beşiktaş’ta ise tarihi önem taşıyan Ortaköy Hamamı bulunmaktadır. Bu durumda, hamamların Osmanlı döneminde daha çok tarihi yarımada bölgesinde inşa edildiği görülmektedir.^[21]

1.5.6. Saraylar

Fetihten sonra İstanbul’da kiliselerin camiye çevrilmesi ve büyük sarayların yapılmasına hız verilmiştir. İstanbul’un tarihi yarımada ve Boğaziçi noktalarında fetih sonrası dönemde pek çok ihtişamlı saray yaptırılmıştır. Fatih’teki Topkapı Sarayı ve Beşiktaş’taki Dolmabahçe Sarayı bu yapılara örnek verilebilmektedir.^[22]

1.6. Sosyal Alanlar

Sosyal alanlar, şehir içinde yaşayan bireylerin bir araya gelerek hem öğrenme sağladığı hem de sosyalleşme faaliyetlerinin gerçekleştiği canlı mekanlardır. Kültür merkezleri, sinemalar, tiyatrolar ve cafeler yüksek içerisinde yoğun bir nüfusu barındıran İstanbul için önemli alanlardır.

1.6.1. Kültür Merkezleri

Kültür merkezleri içinde çeşitli toplantı, film gösterimi, seminer, konser ve sanatsal faaliyet düzenlenen, halkın kültüre ulaşması için kurulan birer sosyalleşme mekanlarıdır. Beşiktaş ilçesinde Beşiktaş Kültür Merkezi, Akatlar Kültür Merkezi, Levent Kültür Merkezi, Mustafa Kemal Kültür Merkezi, Ortaköy Kültür Merkezi ve Fulya Gösteri Merkezi olmak üzere çeşitli merkezler mevcuttur. Fatih ilçesinde ise Ali Emiri Efendi Kültür Merkezi ve Zübeyde Hanım Kültür Merkezi olmak üzere iki merkez mevcuttur. Bu durum yoğun nüfusuna rağmen Fatih’in güncel sanat ve kültürü geri planda bırakarak tarihi öğeler çevresinde geliştiği şeklinde yorumlanabilir.^[23]

1.6.2. Sinemalar

Sinemalar, Cumhuriyet tarihinden itibaren şehirlilerin birlikte vakit geçirme ve eğlenme alanlarından birisi olmuştur. Fatih ilçesi, nüfus yoğunluğuna ve bulunduğu merkezi konuma rağmen Historia AVM’de bulunan bir sinema salonuna sahiptir. Salonun konumu metroya yakın olsa dahi, salon kişilerin kültürlenme mekanlarından uzakta, Fatih-Emniyet bölgesinde yer almaktadır. Beşiktaş ilçesinde ise birbirine yakın ve iş merkezlerine, halkın uğrak noktalarına yakın olan Kanyon, Zorlu Center, Özdilek Park, Metrocity, Etiler Akmerkez, Etiler Deniz Private Cinecity salonları bulunmaktadır. Bu durum bir bütçe ayırarak gerçekleşen kültürlenme ve sosyalleşme faaliyetlerinin Beşiktaş bölgesinde yoğun olduğunu göstermektedir.^[24] Ayrıca bir konfor karşılaştırması yapıldığında, vatandaşların daha konforlu bir sinema izleme alanına erişebileceği alanlar Beşiktaş’ta bulunmaktadır.

1.6.3. Tiyatrolar

Osmanlı döneminden itibaren tiyatrolar halkın sosyalleştiği önemli bir kültür aracı olmuştur. Fatih ilçesinde bulunan Reşat Nuri Gültekin Sahnesi İstanbul Büyükşehir Belediyesine aittir ve her halk kesiminin erişebileceği bilet fiyatlarına sahiptir. Kocamustafapaşa’da ise özel tiyatro olan Semaver Kumpanya bulunmaktadır. Beşiktaş ilçesinde bulunan Tiyatro Ayna (Etiler), Tiyatro Kedi ve Dostlar Tiyatrosu özel tiyatrolardır ve bilet fiyatları belediye tiyatrolarına göre daha yüksektir. Bu durum, Beşiktaş ilçesinin tiyatrolar açısından Fatih’e kıyasla gelir seviyesi yüksek bir kesime hitap ettiğini göstermektedir.^[25]

1.7 Edebi Yazılar

İstanbul şehri verdiği ilham ve yarattığı atmosfer ile peç çok yazar ve şairin eserlerine konu olmuştur. Bu eserlerde Fatih ve Beşiktaş ilçelerine de sıkça yer verilmiştir.

1.7.1. Şiirler

Fatih hakkında bir şiir:

“Garip İstanbul’umun türküsü…

Topkapılısı, Karagümrüklüsü, Eyüplüsü

Fakir fukarası, dulu, yetimi

Gariplerin Türküsü…”

Ziya Osman Saba^[26]

Beşiktaş hakkında bir şiir:

“Beşiktaş’ta Barbaros Meydanı

Sağı anıt, solu türbe,

Ortası Kare şeklinde

Parkıdır yoksulların,

Bilhassa yaz ayları”

Behçet Necatigil^[27]

Her iki şiir de incelendiğinde temalarında yoksulluk bulunmaktadır. Cumhuriyetin erken dönemlerin yazılmış bu şiirler, ilçelerdeki gelir farkının ve halkın ekonomik durumunun her zaman kesin bir çizgi ile ayrılmış olmadığının; bu farkın belli bir dönemden sonra oluştuğunun bir örneğidir.

1.7.2. Kitaplar

Halide Edip ADIVAR – Mor Salkımlı Ev

Yazar, ilk teravih namazını kılmak için gittiği Süleymaniye Camiine giderken gördüklerini betimler. Sokaklar yüzlerce fenerle doludur, büyük bir kalabalık camiye doğru yol almaktadır. Mahyayı ilk kez o gece gördüğünü söyleyen yazar havada uzanan ışıkları doğaüstü bir nur görünümü olarak anlatır.^[28]

Samiha AYVERDİ – Boğaziçi’nde Tarih

Yazar, Beşiktaş, Bebek ve Arnavutköy’de gördüklerini bir tarih zinciri içinde aktarır. Deniz kıyısında konumlanmış Dolmabahçe Sarayı’nı, Boğaziçi’nde bulunan Bebek ve Arnavutköy semtlerini tarihin beşiğinde sallanan güzellikler olarak tasvir etmektedir.^[29]

Her iki eser bölümü incelendiğinde Halide Edip’in paylaştığı anının İstanbulluların dini yaşamı çerçevesinde; Samiha Ayverdi’nin paylaştığı anının ise Boğaziçi’ndeki doğal güzellik çerçevesinde geliştirilmiş olduğu görülmektedir.

Rupert WILBRANDT – İstanbul Çeşitlemeleri

İstanbul’un her noktasını gezen ve bu süreç sonrasında deneyimlerini İstanbul Çeşitlemeleri 1 ve 2 kitaplarında okuyuculara aktaran yazar tarihi yarımada gezilerinden bahsederken Fatih’in tarihi ve kültürel dokusuna kitapta sıkça yer vermektedir. Beşiktaş ilçesi ile ilgili olarak ise Yıldız Sarayı, Malta Köşkünü ele alan yazar daha çok Boğaziçi gezilerini aktardığı kısımlarda bu ilçeden bahsetmiştir.^[30] Bu durum, Fatih’in kültürel Beşiktaş’ın ise doğal kimliğinin gezgin bir yazar tarafından ön plana çıkarıldığını göstermektedir.

1.8 Diziler

Diziler özellikle son otuz yıllık dönemde Türkiye’de popüler kültür açısından önemli bir noktada bulunmaktadır. Türkiye’de yayınlanan dizilerin pek çoğu mekan çeşitliliği, erişilebilirlik gibi nedenlerle İstanbul şehrinde çekilmektedir. İstanbul’un Fatih ve Beşiktaş ilçelerinde çekilen diziler incelendiğinde Fatih bölgesinde çekilen dizi sahnelerinin, halkın düşük gelirli kesiminin ve yoksulluğun ekranlara yansıdığı sahneler olduğu görülmektedir. Beşiktaş ilçesinde çekilen dizilerde ise daha şatafatlı hayatlara, zenginliğe ve lükse yer verilmektedir. Bu durum, iki ilçenin mekan kıyaslamasında gelir bakımından farklılıklar olduğunu öne çıkarmaktadır.^[31]

2.TURİSTİK MEKANLARDA GÖZLEM: SÜLEYMANİYE CAMİİ VE DENİZ MÜZESİ

Araştırma çerçevesinde Fatih ilçesinde bulunan Süleymaniye Camisine ve Beşiktaş ilçesinde bulunan Deniz Müzesine gidilerek tepkisiz gözlem yapılmıştır. Her iki yapı da eski bir tarihi geçmişe sahiptir ve ilçelerin herkesin erişebileceği, merkezi noktalarında bulunmaktadır. Süleymaniye Cami yıl içinde hem yerli hem de yabancı turistlerin sıklıkla uğradığı mekanlardan biridir. Gözlemlerde, mekanda bulunan turistlerin mekanın kültürel dokusu ve tarihi ile ilişkilenmekten daha çok popüler kültürün peşinden giderek sürekli mekanı ve mekan içinde kendilerini fotoğraflayarak bu fotoğrafları sosyal medya hesaplarında paylaştıkları görülmüştür. Mekana erişim noktaları olan çevre sokaklar incelendiğinde ise bir düzensizlik, çevre kirliliği ve kültür karmaşası mevcuttur. Beşiktaş’ta yer alan Deniz Müzesinde turist yoğunluğunun çok olmadığı; bununla birlikte mekanda bulunan kişilerin eserleri dikkatle inceledikleri gözlemlenmiştir. Ayrıca müzeye giden çevre yollar belli bir düzen içinde, kültür karmaşasından uzak bir yapıdadır. Bu saha araştırmasında iki ilçenin sahip olduğu kültürel noktaların mekan çerçevesinde nasıl değişiklikler gösterdiği gözlemlenmiştir.

3.İLÇELERIN DÖNÜŞÜMÜ

Bedrettin Dalan döneminde İstanbul’un gelişmesinde ve şehirleşmesinden farklı politikalara gidilmiştir. Kent merkezi yeni kurulan iş kuleleri ile Levent-Maslak eksenin değişmiş ve kentlilerin yeni kültürlenme ve sosyalleşme alanları bu mekanlar çevresinde şekillenmeye başlamıştır. Bu dönemde Beşiktaş’ın bu bölgelerine pek çok alışveriş merkezi, restoran ve cafe konumlandırılmış, halkın genel alışkanlıkları bu perspektifte değişime uğramıştır. Kültürün değişen mekansal yapısında Beyoğlu ve Fatih bölgelerine kurtarılmış bölgeler gözüyle bakılmış, bölgeler metropolleşmeden uzakta varlıklarını sürdürmeye devam etmişlerdir. Kurtarılmış olarak adlandırılan mekanlar modernizasyon ve küreselleşme ile eski önemini yitirmeye başlamış, bu yitiriş ve Beşiktaş eksenli dönüşüm ile gelişmişlik ve sınıf ayrımı belirgin bir şekilde görülmeye başlamıştır. Ayrıca kentsel dönüşüm politikalarının canlanmaya başlaması Fatih bölgesindeki halkın yoksullaşmasında ve bölgeler arasında bir tabakalaşma yaratılmasında etkili olmuştur.

Sibel Yardımcı’nın Kentsel Değişim ve Festivalizm: Küreselleşen İstanbul’da Bienal kitabında kentsel mekanın değişimine ilişkin İstanbul’u referans alarak yazdığı paragraf bahsedilen durumu açıklar niteliktedir, anlam bütünlüğünün bozulmaması açısından paragraf olduğu gibi alıntılanmıştır. “Yasal ile yasadışı arasındaki ayrım silikleşirken, gelir dağılımındaki eşitsizlik de artar ve toplumsal ve mekansal ayrışma daha da şiddetlenir. Kent gün geçtikçe sınıf, etnik köken, siyasi ve dini yönelim ekseninde bölünür. Alışveriş ve iş merkezleri Castells’in akışlar uzamı ve zamansız zaman olarak nitelendirdiği küresel mekan zamana bağlanırken, yeni kent seçkinleri de küresel kültür öğelerini kullanarak kendini toplumun geri kalanından ayrıştırır.” ^[32]

4.SONUÇ

Kültür ve tarih ekseninde İstanbul şehir dokusunda önemli konuma sahip Fatih ve Beşiktaş ilçelerinin zaman içinde aralarındaki benzerlikler yok olmaya yüz tutmuş durumdadır. İstanbul’un kültür mirasının merkezi Fatih ilçesi iken doğal mirasının merkezi Beşiktaş olarak görülmektedir. Geçmiş dönemlerde benzer yaşam standartlarına sahip kentlileri içinde barındıran ilçeler, modernizasyon politikaları ve küreselleşmenin etkisinde görünmez bir sınır ile ayrılmıştır. Fatih ilçesindeki yaşam tarzı, sosyalleşme ve toplumsallaşma daha geleneksel ve mütevazi bir şekilde sürdürülürken; Beşiktaş ilçesi kent zenginlerinin kültürlenme ve sosyal alanlardan faydalanma bölgelerinden biri haline gelmiştir. İki ilçe arasındaki bu dönüşüm, aynı kent merkezlerinde yaşayan insanlar arasında bir sınıf ayrımını meydana getirmiştir. Henri Lefebre’ye göre “Kentsel çekirdekler yok olmaz, istila eden doku onları kemirir ya da kendi örgüsüne dahil eder. Bu çekirdekler dönüşerek direnirler. Yoğun kent yaşamının merkezi olarak kalırlar.” ^[33]

Her şeye rağmen, iki ilçe de kendilerini meydana getiren kentsel ruh ve kimlikten tamamen sıyrılmamışlardır ve içlerinde bulunan dinamikler ile kentsel ve kültürel dokunun birer sembolü olmaya devam etmektedirler.

---

^[1] Çavdar Ayşe, ve Pelin Tan. İstanbul: Müstesna Şehrin İstisna Hali. Sel Yayıncılık, 2013. s.9.

^[2] Çavdar Ayşe, ve Pelin Tan.s.19

^[3] Harvey, David. Kent Deneyimi. İstanbul: Sel Yayıncılık, 2016. s.13.

^[4] Çavdar Ayşe, ve Pelin Tan.s.19-20.

^[5] Dursun A. Halûk, vd. Şehir ve Kültür: İstanbul. Profil Yayıncılık, 2012 s.9

^[6] http://www.fatih.bel.tr/icerik/86/tarihi-yarimada-fatihin-tarihcesi/

^[7] http://besiktas.bel.tr/sayfa/1794/tarihce

^[8] Dursun A. Halûk, vd. s.9

^[9] Çavdar Ayşe, ve Pelin Tan.s.51.

^[10] http://www.fatih.bel.tr/icerik/86/tarihi-yarimada-fatihin-tarihcesi/

^[11]  http://besiktas.bel.tr/sayfa/1794/tarihce

^[12] http://www.fatih.gov.tr/mahallelerimiz

^[13] http://www.istanbulsaglik.gov.tr/w/anasayfalinkler/pano2014/yuzolcumleri_2014.pdf

^[14] http://besiktas.bel.tr/sayfa/984/mahalle-ve-muhtarliklar

^[15] http://www.istanbulsaglik.gov.tr/w/anasayfalinkler/pano2014/yuzolcumleri_2014.pdf

^[16] Dursun A. Halûk, vd. Şehir ve Kültür: İstanbul. İstanbul: Profil Yayıncılık, 2012 s.122-126.

^[17] Dursun A. Halûk, vd. s.129.

^[18] Dursun A. Halûk, vd. s.68.

^[19] Dursun A. Halûk, vd. s.101.

^[20] Dursun A. Halûk, vd. s.129.

^[21] Dursun A. Halûk, vd. s.128.

^[22] Dursun A. Halûk, vd. s.128.

^[23] Dursun A. Halûk, vd. s.149-150.

^[24] Dursun A. Halûk, vd. s.154-158.

^[25] Dursun A. Halûk, vd. s.153.

^[26] Dursun A. Halûk, vd. s.205

^[27] Dursun A. Halûk, vd. s.208.

^[28] Dursun A. Halûk, vd. s.41.

^[29] Ayverdi Sâmiha. Boğaziçi’nde Tarih. İstanbul: İstanbul Enstitüsü, 1968.

^[30] Wilbrandt, Rupert. İstanbul Çeşitlemeleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası, Kültür Yayınları, 1997.

^[31] https://www.cnnturk.com/magazin/dizi/iste-dizi-ve-filmlerin-cekildigi-mekanlar

^[32] Yardımcı, Sibel. Kentsel Değişim ve Festivalizm: Küreselleşen İstanbul’da Bienal. İstanbul: İletişim, 2005.s.42-43.

^[33] Lefebvre Henri. Şehir Hakkı. Sel, 2015.s.30

---

5.KAYNAKÇA

1. Akçura, Gökhan. “Kabataş: Yok Olan Bir Semtin ve İskelenin Öyküsü.” Yeni Deniz Mecmuası, 8 Aralık. 2017, s. 60–74.
2. Ayverdi Sâmiha. Boğaziçi’nde Tarih. İstanbul: İstanbul Enstitüsü, 1968.
3. Çavdar Ayşe, ve Pelin Tan. İstanbul: Müstesna Şehrin İstisna Hali. İstanbul: Sel Yayıncılık, 2013.
4. Dursun A. Halûk, vd. Şehir ve Kültür: İstanbul. İstanbul: Profil Yayıncılık, 2012.
5. Gül Murat ve Helvacıoğlu Büşra. Modern İstanbul’un Doğuşu: Bir Kentin Dönüşümü ve Modernizasyonu. İstanbul: Sel Yayıncılık, 2013.
6. Harvey, David. Kent Deneyimi. İstanbul: Sel Yayıncılık, 2016.
7. Lefebvre Henri. Şehir Hakkı. İstanbul: Sel Yayıncılık, 2015.
8. Wilbrandt, Rupert. İstanbul Çeşitlemeleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası, Kültür Yayınları, 1997.
9. Yardımcı, Sibel. Kentsel Değişim ve Festivalizm: Küreselleşen İstanbul’da Bienal. İstanbul: İletişim Yayınları, 2005.
10. http://www.fatih.bel.tr/icerik/86/tarihi-yarimada-fatihin-tarihcesi/
11. http://www.fatih.gov.tr/mahallelerimiz
12. http://besiktas.bel.tr/sayfa/1794/tarihce
13. http://besiktas.bel.tr/sayfa/984/mahalle-ve-muhtarliklar
14. http://www.istanbulsaglik.gov.tr/w/anasayfalinkler/pano2014/yuzolcumleri_2014.pdf
15. http://www.serbestiyet.com/yazarlar/ihsan-bilgin/yerin-ruhu-792763
16. https://www.cnnturk.com/magazin/dizi/iste-dizi-ve-filmlerin-cekildigi-mekanlar